بازخوانی مولفه‌های اتمسفر محیطی با محوریت هم‌افزایی نور روز (نمونه موردی معماری مساجد مجموعه آرامگاه شیخ جام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری دانشگاه آزاد بیرجند ایران

2 گروه معماری دانشگاه آزاد واحد بیرجند

3 گروه شهرسازی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ،ایران

4 معماری دانشگاه آزاد واحد بیرجند، ایران

10.22034/jgk.2022.334110.1039

چکیده

اتمسفر معماری، کیفیتی منحصربه‌فرد از فضاست که با خلق یک پس‌زمینه زیبا برای زندگی روزمره، ماندن در فضا را مداومتر، بیادماندنی و لذتبخش می‌کند. اتمسفر با القای حیات به فضا از کرختی آن می‌کاهد. ایجاد و کنترل آن از همان گامهای اولیه معماری شکل ‌می‌گیرد اما متاسفانه خلاء آن در روند آموزش و طراحی بسیار مشهود است. بمنظور دستیابی به روش خلق معماری سرزنده با اهداف از قبل تعیین‌شده، این مقاله سطح تعامل هم‌افزایی شاخصه‌های اتمسفر معماری و بطور نمونه تاثیر مهمترین معیار شکل‌دهنده آن یعنی نور بر دیگر معیارها را مطالعه‌می‌کند. در خصوص اتمسفر معماری و نور، تاثیرات و رده‌های سینرژیکی(همافزایی) که می‌تواند اعمال‌گردد، بررسی‌شده‌است. بمنظور کنترل نتایج سه مسجد نسبتا مشابه از مجموعه شیخ جام مورد تحلیل میدانی قرارگرفتند. چراکه مساجد بعنوان خانه‌های نور مطرح شده‌اند. این تحقیق ازنوع کاربردی و بر مبنای پژوهش فلسفی-تفسیری به روش توصیفی-تحلیلی-پیمایشی، براساس اطلاعات اسنادی و پیمایشی انجام‌شده‌است. پرسش‌نامه طبق ‌طیف ‌لیکرت تنظیم و براساس تعداد فرمول کوکران بین مراجعین ارایه گردید ، داده با استفاده از روشها و نرم‌افزارهای آماری تحلیل و بررسی صورت‌گرفت. بنا به نتایج پژوهش می‌توان‌گفت نور روز با هم‌افزایی بر دیگر معیارهای اتمسفر بنا در الحاق حس‌وحالهای متفاوت قدرتمند عمل‌می‌کند. شاخصه فیزیکی نور با میزان تاثیر بیشتر بر کیفیتهای ثابت و شاخصه معنایی آن بر کیفیت های متغیر اتمسفر فضا تاثیرمی‌گذارند. همچنین متقابلاکالبد معماری ، ابژه‌های اطراف و تعامل میان داخل و خارج به ترتیب با بیشترین ‌تاثیرپذیری از نور بر کلیت اتمسفر فضا موثرند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Architectural Atmospheric Space in Explaining the Synergy of Daylight (Case Study of Mosques in Sheikh Jam's Tomb)

نویسندگان [English]

  • ASMA JAMI 1
  • reza mirzaie 2
  • Seyed moslem Seyedalhosseini 3
  • ahmad heidari 4
1 architectural department of azad university of Birjand,iran
2 architecturedepartment of birjand
3 Department of Urban Planning, Islamic Azad University, Mashhad Branch, Iran
4 Architecture, Azad University of Birjand , Iran
چکیده [English]

Regarding the atmosphere of architecture, due to its importance and vacancy in contemporary architecture, recently, a relatively large number of studies have been devoted to it. But in the meantime, the scattering of votes and views on it has caused that it could not have a clear definition and restriction for it. Sometimes a fixed component in different buildings has different results, or even the strongest atmospheric component alone does not create the right atmospheric quality in the building, so that even fixed atmospheric components in different buildings lead to different and even contradictory results. This possibility indicates the synergistic effect of the factors on the whole space. Factors in different combinations reach a different generality, and the effect of each criterion on the whole is intensified by the combination of other criteria. In order to investigate this, the effect of light on the atmosphere was examined, because most of our perceptions are related to light-dependent vision. On the other hand, light with its various characters also gives a semantic and comprehensible dimension to architecture. The study of light is most used in previous researches of temples, especially mosques. Generates new insights. After meta-analysis of the subject of the atmosphere by examining the conditions for creating synergy and its principles, it seems that light is very effective in synergizing with the characteristics of the architectural atmosphere, not separately but synergistically, in all stages of perception and cognition in perceiving the atmospheric quality of the building.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Synergy
  • architectural atmosphere
  • multisensory architecture
  • light
فهرست منابع
احمدخانی، بهرام. (1395). «مقام نور؛ ارزیابی کمی و کیفی حضور نور (روز) در مساجد تاریخی تبریز با رویکرد فضاسازی معنوی». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. تبریز: دانشگاه هنر اسلامی.
باقرزاده کثیری، و همکاران. (1400). «خوانش نظریه اتمسفر (پیتر زومتور) در تحلیل کیفیت فضایی مساجد آذربایجان‌شرقی (نمونه‌موردی: مساجد جامع تبریز، میانه، سراب، اهر، بناب و عجب‌شیر». اندیشه معماری. (شماره 10)، 109-123.
برزتون، جوئل. (1377). «فضای مقدس». ترجمه مجید محمدی. نامه فرهنگ. (شماره 1).
بمانیان، محمدرضا، و محمدعلی عالی‌نسب. (۱۳۹۰). «بررسی نقش نور در تبیین توالی فضا در معماری اسلامی (نمونه موردی: مسجد شیخ لطف الله)». معماری و شهرسازی اسلامی. (شماره 4)، ۵۳۳-۵۵۲.
بورچ، کریستین و همکاران. (1396). اتمسفر معمارانه. ترجمه مرتضی نیک‌فطرت. تهران: فکرنو.
جورسرایی، سید محمدعلی. (1396). «شناخت و معنای اتمسفر حسی و سکوت در معماری». کنگره بین‌المللی علوم و مهندسی. آلمان: هامبورگ.
حکمت، مرضیه، و پروین پرتوی. (1400). «خوانش تجربه زیسته بازدیدکننده موزه در مکان مقدس (موردپژوهی: موزه های حرم مطهر رضوی)». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 42)، 63-84.
خجسته‌پور، آرزو. (1388). «زیباشناسی نور در معماری اسلامی». معماری و فرهنگی. (شماره ۳۵).
دادفر، پیام، و همکاران. (1400). «تجربه فضایی و ادراک حسی: بازخوانش فضا در معماری (نمونه موردی: مسجد گوهرشاد)». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 45)، 17-30.
دیباجی، سید محمدعلی. (1390). «جایگاه نور در حکمت اشراق». اندیشه دینی. (شماره 33).
رهبرنیا، زهرا، و رویا روزبهان. (1393). «تجلی نور خره با ابعادی هنری و عرفانی در معماری ایرانی-اسلامی با تأکید بر آرای شیخ شهاب‌الدین سهروردی». نقش‌جهان. (شماره 4)، 65-74.
زرینوفا، علیرضا، و همکاران. (1393). «هم‌افزایی شاخص‌های پایداری رهنمونی در جهت تحقق اهداف معماری پایدار». دومین کنگره بین المللی سازه، معماری و توسعه شهری. تبریز.
زومتور، پیتر. (1395). اتمسفر. ترجمه علی ‌اکبری. تهران: پرهام نقش.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1382). حکمت الشراق. ترجمه سید جعفر سجادی. تهران: دانشگاه تهران.
شهروزی، شمس‌الدین محمد. (1380). شرح حکمه ‌الشراق. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شفیعی، فاطمه، و همکاران. (2014). «بررسی تجلی رمز نور در معماری اسلامی بر مبنای نگاه اشرقی سهروردی به نور و تأکید بر شاخصه‌های مساجد اسلامی». نگارینه هنر اسلامی. (شماره 3)، 24-41.
صابرمقدم، فرامرز. (1383). مجموعه معماری-آرامگاهی شیخ احمد جام. تهران: سنبله.
طاهباز، منصوره، و همکاران. (2015). «تأثیر طراحی معماری در بازی نور طبیعی در خانه‌های سنتی ایران». معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. (شماره 15)، 71-81.
طبیبیان، سید حسام‌الدین، و همکاران. (2020). «رویکردی تحلیلی بر کیفیت نور طبیعی در فضای گنبدخانه مسجد سپهسالار (مدرسه شهید مطهری)». نقش جهان-مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی. (شماره 9)، 245-256.
کشمیری، هادی، و همکاران. (1392). «بررسی فیزیک و مفاهیم معنوی نور در معماری سنتی ایران با نگاهی به مساجد و خانه‌ها». همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری. بوکان.
گاستن باشلار. (1392). بوطیقای فضا. ترجمه مریم کمالی و محمد شیربچه. تهران: روشنگران.
مداح، معصومه، و بهرام صلواتی سرچشمه. (1384). «هم‌افزایی تکنولوژیک؛ مدل توسعه و ترکیب منابع در کشورهای درحال‌توسعه». فناوری. (شماره 3)، 35-۳۷.
ملک‌افضلی، علی‌اصغر. (1399). «بررسی تطبیقی فهم افراد عادی و نابینا از شهر به‌مثابه فرصت‌هایی برای معماری چندحسی، مورد مطالعاتی: پارک سارا در بولوار کاشانی تهران». معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. (شماره 33)، 179-191.
نایبی‌، بتول (فرشته)، و همکاران. (1386). «تأثیر نور فضاهای داخلی بر کیفیت زندگی و رفتارهای اخلاقی انسان‌ها». اخلاق در علم و فناوری. (شماره 3-4)، 65-72.
نوایی، کامبیز، و کامبیز حاجی ‎قاسمی. (1390). خشت و خیال شرح معماری اسلامی ایران. تهران: سروش.
هومانی‌راد، حسنعلی، و همکاران. (1399). «الگوی نورپردازی طبیعی در گنبدخانه‌های مساجد تاریخی اصفهان». پژوهش‌های معماری اسلامی. (شماره 5)، 66-83.
هومانی‌راد، مرضیه، و همکاران. (1397). «کندوکاو در نسبت نورگیرها و روشنایی روز در معماری گنبدخانه های مساجد تاریخی و معاصر». صفه. (شماره 28)، 69-90.
Bohme, gernot. (2017). Atmospheric Architectures: The Aesthetics of Felt Spaces. Gernot Bohme. Edited/translated by AC. Engels-Schwarzpaul. Interstices: Journal of Architecture and Related Arts.
Bressani, Martin, and Aaron Sprecher. (2019). “Atmospheres”. Journal of Architectural Education.

Canepa, Elisabet. (2019). Atmospheres: Feeling Architecture. Ambiances.

Deutsch, J. (2012). “Synaesthesia and synergy in art”. Gustav Mahler’s Symphony No. 2 in C minor as an example of interactive music visualization. In Sensory Perception. Springer: Vienna.
Edensore, Tim. (2015). Light design and atmosphere. manchester metropolitan University.
Haverkamp, M. (2015). “Can synesthetic perception help to define attractive product design”. In 5th International Congress of Synaesthesia, Science & Arts. Alcalá la Real, Jaén, Spain.
Gojnik, Zorana Sokol.(2018). Light as asymbol of scared architecture.
Griffero, Tonino. (2016). Atmospheres: aesthetics of emotional spaces. Routledge.
Griffero, Tonino. (2017). Quasi-things: The paradigm of atmospheres. Suny Press.
Grima, J., & Wong, K. (Eds.). (2008). SHIFT: SANAA and the New Museum. New Museum, 102-114
Karabašević, Anđela. (2016). “Atmospheric Dimensions of Architecture”. SAJ: Serbian architectural journal. (vol 8), 179-192
Mallgrave, Harry Francis. (2011). The Architect's Brain: Neuroscience, Creativity, and Architecture. Middle English Edition
Matracchi, Pietro. (2022). “Prioritizing the effect of Light in the religious places and environments with an emphasis on the sense of spirituality”. Ain Shams Engineering Journal. )vol13.(
Nabil, A., and J Mardaljevic. (2005). “Useful Daylight Illuminate: A New Paradigm for Assessing, Daylight in Buildings”. Lighting Research and Technology. (vol 37).
Quartier, Katelijn. (2009). Retail design: lighting as an atmospheric tool, creating experiences which influence consumers’ mood and behaviour in commercial spaces.
Razavi, Niloofar. (2007). “Emotional evaluation of light”. PhD Thesis. Shahid Beheshti.]in persian[

Riedel, Friedlind. (2019). “Atmosphere”. Affective Societies: Key Concepts. edited by In Jan Slaby & ‎Christian von Scheve (eds.). New York: Routledge.

Rychkov, P, and N. Lushnikova (2017). “Synergy of contemporary architecture and materials science”. Budownictwo i Architektura. (vol16).
Salama, Hayam Mahdy. (2019). “Light as a central component in the aesthetics of Islamic architecture And its impact on the creation of contemporary design formulations”. International Design Journal. (vol 9), 227-243.
Shaw, Robert. (2014). Controlling darkness: Self, dark and the domestic night. Cultural GeographiesStec.
Steemers, Koen. (1994). “Daylighting design: Enhancing energy efficiency and visual quality”. Renewable Energy. (vol 5), 950-958.
Stec, Barbara. (2020). Sunlight. Atmosphere and Architecture.
Suriano, Matthew A. (2016). “On an architecture of atmosphere”. Master of Architecture. Architecture, Ryerson University.
Ulber, Marie. (2020). “stable Boundaries–towards Adaptive Architecture: Interrelated Changes in Architecture, Atmosphere and Human Experience”. Environment, Space, Place. (vol 12), 110-128.‏
Zumthor, Piter. (2018). A Feeling of History. Scheidegger & Spiess.