واکاوی اصول فضاسازی معماری مساجد دوره تیموری در مشهد و هرات با تحلیل محتوای مکتب نگارگری هرات

نوع مقاله : تاریخ معماری خراسان بزرگ

نویسندگان

1 معماری، موسسه آموزش عالی اقبال لاهوری، مشهد، ایران

2 استادیار، گروه معماری، عضو هیت علمی موسسه آموزش عالی بینالود،مشهد، ایران

10.22034/jgk.2023.325297.1034

چکیده

تجربه پیشینیان در خلق فضای معماری و شناخت آن نیازمند زبان هنر است. ارتباط معماری با هنر موجب خلق فضا با تزئینات و ترکیب با الگوهای مختلف میشود. نقاشی و معماری در عنصر فضا مشترک هستند. در معماری مدرن با فرهنگ‌های مختلف، دغدغه ارتباط بین معماری گذشته و حال، چه عملی و چه نظری وجود دارد. با از بین رفتن برخی آثار معماری اطلاعاتی از آنان در دسترس نیست. بررسی و شناخت آثار نگارگری لایه‌های اجتماعی فرهنگی، عناصر و اصول به کار رفته در آن را میتوان شناخت تا به عنوان مدارک تاریخ معماری معرفی شوند. مکتب هرات از مکاتب تاثیرگذار در نگارگری که اجزا معماری در آن به وفور استفاده شده و نقطه اوج آن دوره تیموریان بود. هدف از این تحقیق تحلیل نگاره‌ها و آثار معماری است تا به شناخت اصول معماری ایران بپردازیم. شهرهای مشهد و هرات در دوره تیموریان شهرهای مهم خراسان بزرگ بوده‌اند. جایگاه ویژه مساجد در فرهنگ و آیین مسلمانان مورد توجه مردم و زمامداران بوده است. در این پژوهش با منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی– تحلیلی و تفسیری تاریخی، با تحلیل فضای مسجد در معماری و نگارهها سعی بر یافتن اصول معماری ایرانی داریم. و از نگاره‌ها به عنوان سند تاریخی و بناهای شاخص در مشهد و هرات در پیشبرد چگونگی یافتن اصولی برای فضاسازی در معماری و نگارگری استفاده میکنیم و به تاثیری که اصول معماری ایرانی هم در بناها و هم در نگارگری گذاشته است میپردازیم. تا این اصول در سایر بناها نیز مورد استفاده قرار بگیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

In search of the principles of architectural space construction of Timurid mosques in Mashhad and Herat by analyzing the content of Herat painting schools

نویسندگان [English]

  • somaieh masoody 1
  • faezeh nabavi 2
1 Master Student of architecture ,Faculty of Architecture. Egbal Lahoori Institute of Higher Education .Mashhad .Iran
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty Member of Binalood Higher Education Institute, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The experience of the predecessors in creating the architectural space and recognizing it requires the language of art. The connection between architecture and art creates a space with decorations and combinations with different patterns. Painting and architecture share the element of space. In modern architecture with different cultures, there is a concern over the relationship between past and present architecture, practically and theoretically. With the disappearance of some architectural works in the past, no information is available about them. By examining and recognizing the miniature works' socio-cultural layers, the elements and principles used in them can be identified, and these works can be introduced as evidence in the history of architecture. Herat School, an influential school in miniature, in which architectural components were used extensively, climaxed in the Timurid period. The cities of Mashhad and Herat were important cities of Greater Khorasan during the Timurid period. The people and rulers have considered the special status of mosques in Muslim culture and religion. This research aims to find principles for creating space in architecture and miniature. Using library resources, an interpretive-historical applied research methodology, and analyzing the construction of mosques in architectural works and miniatures; we recognize the principles of Iranian architecture. Miniatures and landmarks in Mashhad and Herat can be used as historical evidence to advance the result of this research and identify the principles of space creation and the effects they have exerted on architecture and miniature. These principles can be applied to identify other architectural constructions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principles of Iranian Architecture
  • Herat School
  • Space Creation in Iranian Architecture
  • Mosque
فهرست منابع
اردلان، نادر، و لاله بختیار. (1380). حس وحدت، سنت عرفانی در معماری ایرانی. ترجمه حمید شاهرخ. تهران: سازمان زیباسازی شهرداری تهران.
احمدی، زهرا. (1389). «مطالعه نقش فضای باز در معماری سنتی ایران جهت بهبود و ارتقاء معماری معاصر». آبادی. (شماره 68 )، 60-52.
بلالی اسکویی، آزیتا، و رویا محمودی. (1399). ««تحلیل تفسیری باغ در نگاره «باغچه‌های درگزین مطراقچی». باغ نظر. (شماره 84)، 29-38.
پاکزاد، جهانشاه. (1390). تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران از آغاز تا سلسله قاجار. تهران: آرامانشهر.
پوراشراف، آزاده، و زهره شایسته‌فر. (1394). «بررسی ساده‌نگری در تک‌نگاره‌های رضا عباسی و کاربرد آن در فضاهای شهری معاصر». کنفرانس پژوهش‌های نوین در عمران معماری و شهرسازی. تهران.
جانی‌پور، بهروز، و همکاران. (1399). «همگرایی معماری ایرانی با هنر نگارگری». باغ نظر. (شماره 90)، 81-92.
جوادی، شهره. (1383). «منظره‌پردازی در نگارگری ایران». باغ نظر. (شماره 1)، 25-37.
حائری، محمدرضا. (1388). نقش فضا در معماری ایران، هفت‌گفتار درباره زبان و توان معماری. تهران: پژوهش‌های فرهنگی.
پیرنیا، کریم. (1386). سبک‌شناسی معماری ایرانی. گردآوری غلامحسین معماریان. تهران: سروش دانش.
حمزه‌نژاد، مهدی، و مهسا رادمهر. (1396). «تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران، بررسی موردی: سازمان میراث فرهنگی کشور، حسین امانت». مطالعات ایرانی. (شماره 11)، 145-168.
حبیب، فرح، و همکاران. (1387). «پرسمان تبعی در گفتمان کالبد شهر و هویت (کالبد شهر تابع هویت یا هویت تابع کالبد شهر». هویت شهر. (شماره 3)، 13-23.
حیدرخانی، مریم. (1394). «گزارش علمی نقاشی ایرانی در مقام منبع تاریخ معماری ایران». مطالعات معماری ایرانی. (شماره 7)، 151-163.
دیبا، داراب. (1378). «الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران». معماری و فرهنگ. (شماره 1)، 1-12.
دادفر، پیام، و لیلی کریمی‌فرد. (1400). «تجربه فضایی و ادراک حسی بازخوانش فضا در معماری (نمونه موردی مسجد گوهرشاد)». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 45)، 17-30.
گری، بازیل، و همکاران. (1383). سیر تاریخ نقاشی ایران. ترجمه محمد ایرانمنش. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل (وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی).
رحیموا، ز.ای، و ی. آ پولیا کووا. (1382). نقاشی و ادبیات ایرانی. ترجمه زهره فیضی. تهران: نشر روزنه.
رضوانی، علیرضا. (1395). «روح شهر بازتعریفی از شهر، فضا، فضای شهری و تعیین شاخص‌های روحبخش». معماری سبز. (شماره 4)، 55-79.
سلطان‌زاده، حسین. (1387). فضاهای معماری و شهری در نگارگری ایرانی. بی‌جا: پیام.
شراتو، امبرتو، و ارنست گروبه. (1384). هنر ایلخانی و تیموری. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
شایسته‌فر، مهناز. (1389). «بررسی تزئینات و کتیبه های قرآنی دو مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات». مطالعات هنر اسلامی. (شماره 12)، 73-98.
شهبازی، مجید، و زهره ترابی. (1393). «مقایسه بازتعریف و باز به‌کارگیری سنت در معماری معاصر ایران و اروپا (مطالعه موردی: برخی آثار لوکوربوزیه و سید هادی میرمیران)». هویت شهر. (شماره 19)، 35-48.
فلامکی، منصور. (1387). ریشه و گرایش‌های نظری معماری. تهران: فضا.
فروتن، منوچهر. (1384). «درک نگارگران ایرانی از ساختار فضای معماری ایران (دوره‌های ایلخانی و تیموری و اوایل صفوی، 619-995 ق/ 1218-1587م)». خیال. (شماره 13)، 70-82.
فروتن، منوچهر. (1389). «زبان معمارانه نگاره‌های ایرانی ، وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺮرﺳﻲ نگاره‌های اﻳﺮاﻧﻲ به‌عنوان اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﻲ». هویت شهر. (شماره 6)، 131-142.
کاظمی، مهروش، و همکاران. (1391). «مفهوم و جایگاه فضا در سه نگاره از نگاره های استاد کمال‌الدین بهزاد». جلوه هنر. (شماره 8)، 43-52.
کفشچیان‌مقدم، اصغر، و مریم یاحقی. (1390). «بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران». باغ نظر. (شماره 19)، 65-84.
طاووسی، محمود، و آمنه درودگر. (1390). «چگونگی بازنمایی فضا و معماری در نگاره‌های هزار و یک‌شب مصور صنیع‌الملک». نقش‌مایه. (شماره 7)، 7-16.
صالحی، کورش، و راضیه فرستاده. (1397). «بررسی رشد و توسعه شهر مشهد در دوران تیموری». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 27)، 55-66.
لعل‌شاطری، مصطفی. (1395). «ناتورالیست رئالیسیمی در آثار کمال‌الدین بهزاد (مطالعه موردی: هرات عصر تیموری)». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 24)، 15-28.
عظیمی‌نژاد، مریم. (1397). «تحلیل ساختاری طرح‌های تذهیب در نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم میرزا». باغ نظر. (شماره 69)، 50-39.
مدرسی، جواد. (1388). «دست و کار ماده در ساختن کاخ خورنق». گلستان هنر. (شماره 16)، 14-18.
منصوری، سید امیر، و شبنم محمدزاده. (1396). «تحولات سازمان فضایی شهر تبریز از اوایل اسلام تا دوره قاجار». باغ نظر. (شماره 51)، 21-32.
مافی‌تبار، آمنه. (1388). «تعامل نقش‌مایه‌ها و ویژگی‌های هنری مکاتب نگارگری ایرانی با نظری به نگاره‌های گذر سیاوش از آتش». مطالعات هنر اسلامی. (شماره 10)، 121-136.
ﻣﺤﻤﺪزاده، ﻣﻬﺪی، و ﻣﺮﻳﻢ ﻣﺴﻴﻨﻪ‌اﺻﻞ. (1395). «ﻣﻌﻤﺎری در ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﻫﺮات». ﻓﻴﺮوزه اﺳﻼم. (ﺷﻤﺎره 3)، 27-45.
مجتبوی، حسین. (1389). هرات در تیموریان. مشهد: مرندیز.
نقره‌کار، عبدالحمید. (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری. تهران: دفتر معماری و طراحی شهری وزارت مسکن و شهرسازی دفتر معماری و طراحی شهری (شرکت پیام سیما).
نصر، سید حسین. (1373). «عالم خیال و مفهوم فضا در مینیاتور ایرانی». هنر. (شماره 26)، 79-86.
ویلبر، دونالد، و همکاران. (1374). ایران و توران در تیموریان. ترجمه کرامت‌الله افسر و محمد یوسف کیانی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
هاسپرز، جان، و راجر اسکراتن. (1379). فلسفه هنر و زیباشناسی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
یاوری، حسین. (1393). سیری در هنر و معماری ایران. تهران: سیمای دانش.
هاشمی، سیدرضا. (1374). «معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر». آبادی. (شماره 19)، 2-45.
هیلنبرند، رابرت. (1387). «جنبه‌های معماری تیموری در آسیای میانه». ترجمه داوود طبایی. گلستان هنر. (شماره 14)، 65-82.
URL1روزنامه مشرق :