بررسی ساختار کالبدی-فضایی کاروانسراهای مسیر جاده ابریشم در خراسان بزرگ

نوع مقاله : تاریخ معماری خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده معماری، موسسه آموزش عالی اقبال لاهوری، مشهد، ایران

2 استادیار، گروه معماری، موسسه آموزش عالی بینالود، مشهد، ایران

چکیده

نیاز به وجود یک سرپناه از گذشته تا به امروز باعث شده است انسانها همواره در طول سفر نیز از آن غافل نباشند.کاروانسراها از جمله بناهای قدیمی بین راهی و منزلگاه امن برای کاروانیان در مسیرهای مهم بازرگانی ـ زیارتی ایران بوده اند.بسیاری از کاروانسراها را می‌توان از نظر شیوه ساختمانی از شاهکارهای معماری و هنری زمان خود دانست.ابهامات متعددی در چگونگی تحولات ساختاری و فضایی این بناهای ارزشمند در ادوار مختلف تاریخی وجود دارد و از این رو بررسی شیوه‌ی‌‌ طراحی آنها ضرورت دارد. در پژوهش حاضر به معرفی ویژگی های کالبدی و ساختاری چند نمونه از کاروانسرا های واقع در شاهراه ابریشم ( سرخس-سبزوار) پرداخته و آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهیم.بر این اساس،سوالات اصلی مقاله به شرح زیر مطرح می‌شوند:
-ساختار کالبدی کاروانسراهای مورد نظر چگونه است؟
-عناصر کالبدی و فضایی موثر در کاروانسرا‌های خراسان در مسیر ابریشم کدام اند؟
لذا تحقیق انجام شده مبتنی بر مطالعات اسنادی و میدانی تدوین شده است، نوع این تحقیق کاربردی و از نظر روش،تفسیری- تاریخی می باشد به این صورت که مشاهدات و برداشتهای اولیه از کاروانسراهای مورد نظر انجام شده و در ادامه با توجه به مطالب گرد‌‌ آمده به بررسی برخی از مشخصات معماری این کاروانسراها در دوره‌های مختلف پرداخته می شود.در نهایت این بناها در نظام توده -فضا،ساختار کالبدی-فضایی، سلسله مراتب فضایی و فضای پر-خالی بررسی می گردد که می تواند به عنوان ارائه راهکارهایی جهت طراحی مجتمع های بین راهی با هدف رفع نیازهای مردم جامعه و ایجاد فضایی مطلوب از گذشته تا به امروز یاری برساند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of the formative-spatial structure of caravanserais along the Silk Road in Great Khorasan.

نویسندگان [English]

  • Mahla Mohimani 1
  • Faezeh Nabavi 2
1 M.Sc. Student, Department of Architecture, Faculty of Architecture, Iqbal Lahori Institute of Higher Education, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Binalood Institute of Higher Education, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The need for a shelter from the past to the present has made people not always unaware of it during the trip. It can be considered as one of the architectural and artistic masterpieces of its time in terms of construction style. In the present study, we introduce the formative and structural features of some examples of caravanserais located on the Silk Highway (sarakhs-sabzevar) and analyze them. Accordingly, the main questions of the article are as follows:
- What is the formative structure of the inns?
- What are the formative and spatial elements effective in Khorasan caravanserais along the Silk Road?
Therefore, the research is based on documentary and field studies. The type of this research is applied and in terms of method, interpretive-historical, so that the initial observations and perceptions of the caravanserai are done and then according to the contents of the tour. Some of the architectural features of these caravanserais are examined in different periods. Finally, this building is studied in mass-space system, formative-spatial structure, spatial hierarchy and full-empty space, which can be used as a solution for designing complexes. A way to help meet the needs of the people of the community and create a favorable atmosphere from the past to the present.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caravanserai
  • The Silk Road
  • formative structure
  • Spatial organization
  1. آپهام پوپ، آرتور. (1390). معماری ایران. ترجمه غلامحسین صدری افشار. تهران: دات.
  2. اوکین، برنارد. (1386). معماری تیموری در خراسان. ترجمه علی آخشینی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  3. افشار اصل، مهدی؛ و محمدباقر خسروی. (1377). «معماری ایران در دوره قاجار». هنر و معماری. (شماره 36)، 138-120.
  4. احسانی، محمدتقی. (1381). یادی از کاروانسراها، رباط‌ها و کاروان‌ها در ایران. تهران: امیرکبیر.
  5. پیرنیا، کریم. (1392). معماری ایرانی. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
  6. تکمیل همایون، ناصر. (1369). «کاروانسرا در فرهنگ ایران». تحقیقات تاریخی. (شماره 5-4)، 201-227.
  7. تاتاری، مهدی؛ و جواد نیستانی. (1393). «مطالعه عناصر معماری فضای ورودی:کاروانسراهای صفوی خراسان». پیام باستان‌شناسان. (شماره 21)، 120-109.
  8. حسینی، سید محسن. (1379). رباط شرف. ج 1. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  9. حاجی قاسمی، کامبیز. (1383). گنج‌نامه (کاروانسراها، بناهای بازار). تهران: روزنه.
  10. خاقانی، راضیه. (1389). «بررسی کارکرد کاروانسرا در سلسله صفوی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه زنجان: دانشکده علوم انسانی.
  11. سـیرو، ماکســیم. (بی‌تا). کاروانســراهای ایران ساختمان‌های کوچــک میان راه‌ها. ترجمه عیســی بهنام. تهران: سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی ایران.
  12. شانواز، بلال؛ و راضیه خاقانی. (1394). کاروانسراهای ایران‌زمین. تهران: پازینه.
  13. صبوری زالوآبی، آرش (1392). «تاریخچه کاروانسرا». تاریخ‌پژوهی. (شماره 55)، 182-145.
  14. فرشچی، حمیدرضا و؛ مهدی حاجی‌زمانی. (1398). «بررسی کاروانسراهای ایران و بناهای وابسته به آن». معماری‌شناسی. (شماره 7)، 13-1.
  15. فروزنده، نسیم؛ و همکاران. (1394). «بررسی و مطالعه کاروانسراهای ایران». کنفرانس بین‌المللی انسان، معماری مهندسی عمران و شهرسازی. 8-1.
  16. قبادیان، وحید. (1392). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
  17. قربان زاده، مژگان. (1395). «حیاط کاروانسرا (کاروانسرا باغ‌ها)». منظر. (شماره 8)،1-10.
  18. کیانی، محمد یوسف؛ و کالیس ولفرام. (1368). فهرست کاروانسراهای ایران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  19. کاویان، مجتبی؛ و غلامحسین غلامی. (1395). «بررسی سیر تحول معماری کاروانسراهای حیاط دار مرکز ایران». علمی فنی هنری. (شماره 75)، 49-66.
  20. لباف‌خانیکی، رجبعلی؛ و همکاران. (1392). کاروانسراهای خراسان. ج1. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
  21. ملایی، معصومه. (1389). «بررسی انواع کاروانسراهای ایران». فن و هنر. (شماره 50)، 23-27.
  22. نایبی، فرشته. (1381). حیات در حیاط، حیاط در خانه‌های سنتی ایران. تهران: نزهت.
  23. هادی‌زاده کاخکی، سعید. (1393). کاروانسرا در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  24. هیلن براند، رابرت. (1377). معماری اسلامی. ترجمه ایرج اعتصام. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.