غذا و خوراک در حرم مطهرامام رضا(ع) در عصر صفوی

نوع مقاله : جغرافیای تاریخی خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 دکتری تاریخ، پژوهشگر اسناد، مرکز آستان قدس رضوی

چکیده

شیوه و نوع اطعام در اماکن مقدس، بیانگر فرهنگ اجتماعی و مذهبی مردم در هر دوره‌ است. در این بین، حرم مطهر رضوی یکی از این اماکن مقدس محسوب می ­شود که از زمان شکل‌گیری تشکیلات اداری و توسعه آن در دوره صفویه، به اکرام و اطعام زوار و خادمان پرداخته است. هدف از این مقاله پاسخ به این سؤال است که در دوره صفویه، به‌عنوان دوران آغازین شکل‌گیری تشکیلات آستان قدس رضوی، چه نوع غذاهایی و به چه منظور در حرم مطهر رضوی طبخ می‌شد و هزینه موردنیاز آن از کجا تأمین می‌گردید. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی-آماری از طریق بررسی اسناد موجود در دوره صفوی، درصدد پاسخگویی به سؤالات فوق می­­ باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که غذا در حرم مطهر به‌منظور تغذیه بیماران دارالشفا، اطعام زوار و فقرا و به مناسبت ایام عزاداری و اعیاد در ضیافت‌ها، طبخ می‌شد که با توجه به نوع کاربرد آن، از انواع متفاوتی برخوردار بوده است، به‌طوری‌که تنوع بسیاری در غذاهای مربوط به اعیاد دیده می‌شود که در مقایسه با غذاهای مصرفی در دربار صفوی تقریباً یکسان است. برخی هزینه‌های تهیه غذا از طریق مصارفی که در وقفنامه‌ها به همین منظور تعیین شده بود، تأمین می‌شد و برخی دیگر طبق نظر متولی و شاه، از طریق سایر درآمدهای آستان قدس به دست می‌آمد. تنوع غذاها در اسناد موردبررسی نشان می‌دهد که فرهنگ غذایی در دوره صفوی دارای تنوع و از همه نوع مواد غذایی استفاده می‌شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Food in the holy shrine of Reza in the Safavid era

نویسندگان [English]

  • Zahra Fatemi Moghaddam 1
  • Elaha Mahboob Farimani 2
1 PhD Student, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 Doctor of History, Document Researcher, Astan Quds Razavi Center
چکیده [English]

boarding variations and styles in holy shrines indicate the culture and ritual of people in each era. One of these places is Imam Reza Holy Shrine, an organization and developing in the Safavid Period which has fed servants the Pilgrim of Eighth Shia Imam. The main goal of this article is to answer these questions: Which kind of food had been prepared for different ceremonies? Who supplied financial resources? In Safavid Era, as establishing a time for Astan e Ghods Razavi. In this research, we apply a descriptive statistical approach in Safavid’s archival documents and library materials to answer the questions mentioned above. Research outcomes indicate foods had been preparing for poor people and the patients in Imam Reza’s Dar-o-Shafa. Furthermore, special foods were cooked in special ritual celebrations and mourning. Depending on the type of application, it has different types. For Instants, the foods for special ritual celebrations were nearly the kingdom’s foods, and they were various. Some of the financial resources were funded by endowments, which were allocated to feeding. Other supply from other Astan e Ghods incomes with considering Shah and Trustee opinion. Reviewing documents implies foods in the Safavid Period were diverse, and many types of foods were served in that period.


کلیدواژه‌ها [English]

  • Astan-e-Ghods Razavi
  • Imam Reza’s Holy Shrine
  • Endowment
  • Safavid Period
  1. افشار، ایرج. (1360). آشپزی دورۀ صفوی (کارنامه و ماده الحیوه). به­کوشش ایرج افشار. تهران: صدا و سیما.

    انصاری، میرزا محمد رفیع. (1397). دستور الملوک. به­کوشش نوبواکی کندو. توکیو: موسسه مطالعات زبان‌ها و فرهنگ‌های آسیا و آفریقا.

    اولئاریوس، آدام. (1363). سفرنامه آدام الئاریوس (بخش ایران). ترجمه احمد بهپور. تهران: ابتکار.

    بلوکباشی، علی. (1392). آشپز و آشپزخانه: پژوهشی انسان‌شناختی در تاریخ اجتماعی هنر آشپزی. تهران: فرهنگ جاوید.

    خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام­الدین. (1378). مکارم الاخلاق. تصحیح محمد اکبر عشیق. تهران: آینه میراث.

    خوانساری، آقا جمال. (1382). کلثوم ننه. تحقیق حسن جعفری­زنجان. قم: آل­عبا.

    دروویل، گاسپار. (1370). سفر در ایران. ترجمه منوچهر اعتماد مقدم. تهران، شباویز.

    دریابندری، نجف؛ و فهیمه راستکار. (1390). کتاب مستطاب آشپزی از سیر تا پیاز. تهران: کارنامه.

    دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه. ج6، 10 و14. تهران: دانشگاه تهران، موسسه لغت‌نامه دهخدا.

    سوزنچی­کاشانی، علی. (1381). «مهمانسرای رضوی از روزگار صفویه تا پایان دوره قاجاریه». دفتر اسناد. (شماره 1)، 29-12.

     شاردن، ژان. (1372). سفرنامه شاردن. ترجمه اقبال یغمایی. تهران: توس.

    شهیدی، حمیده. (1387). «دارالشفاء آستان قدس رضوی در دوره صفویه». دفتر اسناد. (شماره 4)، 85-69.

    شهیدی، حمیده. (1393). «تاریخچه شربتخانه آستان قدس رضوی بر مبنای اسناد». پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی. (شماره 2)، 91-59.

    طلایی، زهرا. (1397). «سیاست مذهبی صفویان و پیامد آن بر توسعه موقوفات حرم امام رضا(ع)». پژوهش‌های تاریخی. (شماره 37)، 152-129.

    فرخی، یزدان؛ و مرتضی محمدی. (1395). «پژوهشی دربارة مصرف مواد خوراکی در رساله‌های برجای ماندة آشپزی از روزگار صفویه». پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی پژوهشگاه علوم انسانی. (شماره 1)، 110-89.

    قصابیان، محمدرضا. (1385). «دو وقف نامه دیگر». وقف میراث جاویدان. (شماره 55)، 40-19.

    محمد پادشاه. (1335). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانه خیام.

    منجم‌باشی، عبدالمومن بن ابوالقاسم الحسینی. (1268). کتابچه موقوفات آستان قدس. کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، شماره 8557.

    موسی­پور بشلی، ابراهیم. (1395). دین زیسته و زندگی روزانه: پژوهشی در فرهنگ دینی مردم عادی ایران از آغاز عصر صفوی تا پایان دوره قاجاری. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.

    اسناد

    سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و اسناد آستان قدس رضوی (ساکماق)

    1. (1023ق). «دارالشفاء حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    2. (1023ق). «مطبخ حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    3. (1023ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    4. (1024ق). «مطبخ حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    5. (1143ق). «عریضه صاحب­جمع آش فقرا»، 1ص.
    6. 2 (1023ق). «مطبخ حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    7. (1037-1038ق). «شربت­خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    8. (1024ق). «داراشفاء و شربت­خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    9. (1042ق). «شربت­خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    10. (1039ق). «شربت­خانه حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    11. (1102ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    12. (1102ق). «داراشفاء و شربت خانه حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    13. (1102ق). «داراشفاء و شربت خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    14. 32539. (1085ق). «داراشفاء و شربت خانه حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    15. 32591. (1102ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    16. (1103ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    17. (1095-1096ق). «شربت­خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    18. (1104ق). «داراشفاء و شربت خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    19. (1104ق). «داراشفاء و شربت خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    20. (1103-1104ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    21. (1103-1104ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    22. (1111ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 20ص.
    23. (1067-1068). «داراشفاء حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    24. (1101-1102ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 101ص.
    25. (1114-1115ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 2ص.
    26. (1114-1115ق). «خبازخانه حرم مطهر رضوی» 2ص.
    27. (1124-1125ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 4ص.
    28. (1124-1125ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 3ص.
    29. (1117-1118ق). «خبازخانه حرم مطهر رضوی»، 1ص.
    30. (1126ق). «خبازخانه حرم مطهر رضوی»، 5ص.
    31. (1130-1131ق). «حویج­خانه حرم مطهر رضوی»، 10ص.
    32. (1143-1144ق). «صاحب­جمع آش فقرا»، 2ص.
    33. (1012ق). «داراشفاء و شربت­خانه حرم مطهر رضوی»، 2ص.