شخصی‌سازی فضا در شهر مشهد و تقابل آن با الگوی انسجام فضایی در شهر اسلامی

نوع مقاله : تاریخ شهرسازی خراسان بزرگ

نویسندگان

چکیده

انسجام فضایی به‌عنوان موضوعی که یکپارچگی فضای شهری را مدنظر دارد، از گذشته‌های دور یکی از مهم‌تریندغدغه‌هایبرنامه‌ریزان به شمار می‌آمده است. در بین حکمای مسلمان، مسئله انسجام، برآیندی از مجموعه ارتباطات، بین موجودات و ارتباط آن با مبدأ هستی است که در شکل نظام‌مند خود در اصل «تجلی وحدت در کثرت» بیان‌شده است. توجه به این اصل، در انسجام فضایی شهر مبیّن آن است که شهر و کالبد آن، به‌عنوان جزئی از عالم ماده و کثرت، دریچه‌ای به سمت عالم معنا و کمال حقیقی است؛ لذا می‌بایست در این مسیر تکامل یابد. این مطالعه به شکل ویژه، ضمن توجه به این رویکرد و تعمیم آن در شکل‌یابی فضای شهر، موضوع انسجام فضایی در شهر مشهد را در قالب تحولات رخ‌داده در فضای آن طی سال‌های اخیر موردبحث و تحلیل قرار می‌دهد. بدین منظور ضمن اتخاذ رویکردی کیفی مبتنی بر مشاهده و مصاحبه و ارزیابی اقدامات انجام‌شده در محورهای پیرامون حرم مطهر و ارتفاعات جنوبی شهر مشهد، به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که «آیا شیوه‌هایشکل‌یابی فضا در شهر مشهد انطباقی با الگوی اسلامی دارد»؟ نتایج حاکی است که مبنای شکل‌یابی فضا در وضع موجود مبتنی بر فرایندی است که در آن هر پدیده، به دنبال نمایش و عرضة خود به‌عنوان موضوع اثرگذار بر فضای پیرامونی است که از آن می‌توان با نام «شخصی‌سازی فضا» یاد کرد. چنین سبکی از شکل‌یابی فضا که مبتنی بر جایگذاری عناصر مادی، در کانون نظام معنایی است، در تقابل با رویکرد انسجام‌بخشیبر اساس اصل وحدت در کثرت می‌باشد که ازهم‌گسیختگی فضای شهری را به دنبال دارد. واژگان کلیدی:انسجام فضایی، وحدت در کثرت، شهر مشهد، شخصی‌سازی فضا.