تحلیل تحولات نخست‌شهری در خراسان بزرگ طی دوره 90-1335 با تأکید بر تقسیم خراسان به سه استان

پدیده نخست‌شهری یکی از نتایج نبود و یا ضعف در تدوین و اجرای سیاست‌های آمایش سرزمین به شمار می‌رود که منجر به تسلط یک شهر در سطح یک منطقه‌ یا کشور شده و تعادل در نظام شهری را با چالش جدی مواجه می‌سازد. این پژوهش برآن است از طریق محاسبه مقادیر شاخص‌های مطرح، روند تغییرات نخست‌شهری در استان خراسان بزرگ در طی دوره 90-35 را با توجه بر تقسیم این استان به سه استان در سال 1383 تحلیل نماید.  نوع تحقیق حاضر کاربردی-توسعه‌ای بوده و روش مورد استفاده در این پژوهش با توجه به نوع آن توصیفی–تحلیلی می‌باشد. مبانی نظری از طریق مطالعه کتابخانه‌ای انجام شده و داده‌های مورد نیاز از داده‌های سرشماری سال‌های 1335 تا 1390 استخراج شده است. به منظور محاسبه میزان نخست‌شهری نیز از 9 شاخص مطرح این حوزه بهره گرفته شده است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که تقریباً روند تغییر تمام شاخص‌ها حاکی از افزایش پدیده نخست‌شهری در دوره 90-35 مزبور می‌باشد، برای نمونه، شاخص نخست‌شهری به عنوان اولین شاخص مطرح در خصوص پدیده نخست‌شهری از 461/0 در سال 1335 به 539/0 در سال 1390 رسیده است. با این حال در دو مقطع زمانی 55-45 و 75-65، شاخص‌ها روندی نزولی نشان می‌دهند، اما روند نزولی در دهه 85-1375 کند شده و  افزایش محسوس مقادیر شاخص‌های نخست‌شهری در دهه 90-85 علی‌رغم تقسیم استان خراسان در سال 1383 نیز قابل توجه می‌باشد. رتبه دو شهر بجنورد و بیرجند (مراکز استانهای خراسان شمالی و جنوبی) در سلسله مراتب شهری خراسان بزرگ در سال 90 و 7 سال پس از تقسیم استان در مقایسه با سال 75 تغییری ننموده است. اگرچه تقسیم استان خراسان به لحاظ مدیریتی ممکن است به کاهش تمرکز در شهر مشهد منجر شده باشد اما از نظر ایجاد تعادل در شبکه‌شهری، به نظر می‌رسد نتیجه ملموسی را به همراه نداشته است. اگرچه هنوز برای ارزیابی تأثیرات واقعی ناشی از تقسیم استان زمان نیاز به گذر زمان و انجام بررسی‌های بلندمدت می‌باشد.