نسخه‌ای کهن از تفسیر ابونصر حدادی؛ مدخلی بر شناخت خوشنویسی و تذهیب عصر غزنویان

نوع مقاله : تاریخ هنر خراسان بزرگ

نویسنده

گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران

چکیده

بخشی از یک تفسیر فارسی قرآن به نام معانی کتاب الله و تفسیره المنیر از ابونصر محمدبن احمد بن حمدان بن محمد حدادی که در سال 484 ق به دست عثمان بن حسین وراق غزنوی کتابت و تذهیب شده یکی از معدود تفاسیر کهن فارسی به شمار می‌رود که حاوی رقم و اطلاعاتی از حامی نسخه است و از رابطۀ کاتبش با دربار غزنویان پرده برمی‌دارد. از این کاتب قرآن دیگری به قلم کوفی در کتابخانة آستان قدس رضوی به‌جامانده که الگوی چند کاتب عصر غزنویان بوده است. این نوشتار به روش تاریخی توصیفی، به بررسی ویژگی‌های خوشنویسی و تذهیب کتابت این نسخه به هدف شناخت سنت‌های کتابت و کتاب‌آرایی عصر غزنویان اختصاص دارد. در نتیجة این بررسی مشخص می‌شود خط به‌کاررفته در متن این نسخه نوعی کوفی مسطح است که با تکیه ‌بر حرکات افقی، عمودی، و مورب کتابت شده و مشابه آن در چند نسخة قرآن دیگر نیز وجود دارد که نشان‌دهندة رواج گستردة این سبک در سدة پنجم هجری است. به‌علاوه انواع خطوط به‌کاررفته در این نسخه نشان می‌دهد وراقان غزنوی علاوه بر کوفی مسطح از کوفی شکسته، ثلث، و حتی کوفی اولیه نیز استفاده می‌کرده‌اند. همچنین در زمینة تذهیب مشخص می‌شود طراحی نقوش و عناصر اصلی خاصه ترنج‌ها بر مبنای اشکال اولیه دایره و مستطیل است و نقوش هندسی گره‌سازی شده برای سطوح بزرگ و اسلیمی برای زمینه نوشته‌ها کاربرد دارد.

کلیدواژه‌ها