بررسی و تحلیل تاثیر عوامل محیطی درشکل‌گیری و پراکنش استقرارهای عصرمفرغ حوزه سرخس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس گروه باستان‌شناسی، مجتمع آموزش عالی گناباد، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانش‌آموخته دکتری، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران،

چکیده

عوامل زیست محیطی نقش موثری در ایجاد استقرارهای انسانی در هر دوره زمانی دارند. این تاثیرات را می‌توان بر جذب و دفع گروه‌های انسانی، نوع و شکل سکونتگاه‌ها و محوطه‌های استقراری مشاهده نمود. حوزه سرخس در شمال شرق خراسان از مناطقی از ایران است که به دلیل کمبود پژوهش‌های باستان‌شناختی درخصوص چشم انداز زیستی و فرهنگی آن، ابهامات و پرسش‌های بسیاری مطرح است. در پنجاه سال اخیر، این حوزه مورد مطالعات میدانی هیئت‌های مختلف قرار گرفته است و چندین محوطه از دوران مفرغ در این منطقه شناسایی شده است. در این مطالعه پرسش اصلی این است که مهم‌ترین عوامل محیطی تعیین کننده در شکل‌گیری استقرارهای دوره مفرغ این حوزه کدامند؟ هدف اصلی جستار پیش رو مطالعه زمین‌سیمای حوزه سرخس و تحلیل تاثیر عوامل محیطی درشکل‌گیری و پراکنش استقرارهای عصرمفرغ این حوزه است. در این پژوهش 8 محوطه شناسایی شده هزاره سوم و دوم پیش از میلاد این حوزه با روش توصیفی - تحلیلی، با استفاده از نرم افزار Arc GIS نسبت به متغیرهای طبیعی بررسی شده است. تحلیل یافته‌ها نمایان ساخته است که این حوزه در عصر مفرغ دربرگیرنده استقرارهایی است که تابع جریان‌های آبی و دیگر عوامل جغرافیایی مانند تراس و رسوبات رسی بوده‌اند. در عصرمفرغ استقرارهای با نهشته‌های اندک در نزدیکی منابع آبی آبراهه‌ها ایجاد شده‌اند. این محوطه‌ها غالبا در محدوده ارتفاعی پایین واقع شده‌اند و در دوره مفرغ تامین معیشت این حوزه باتوجه به سنجش ارتفاعی و تحلیل جنس خاک این محدوده احتمالا بر پایه دام‌داری بوده است و کشاورزی به صورت محدود صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation and analysis of the effect of environmental factors on the formation and distribution of Bronze Age settlements in the Sarakhs basin

نویسندگان [English]

  • Mehdi Dahmardeh Pahlavan 1
  • Davood Behroozifar 2
1 PhD in Archeology, Sistan and Baluchestan University
2 PhD in Historical Archeology, Tehran University of Science and Research
چکیده [English]

Environmental factors play an effective role in creating human settlements in any time period. Sarakhs Basin in the northeast of Khorasan Razavi province is one of the regions of Iran that due to the lack of archaeological research on its biological and cultural landscape, many ambiguities and questions are raised. In the last fifty years, this area has been studied by various delegations, and several Bronze Age sites have been identified in this area. In this study, the main question is what are the most important environmental factors in the formation of bronze settlements in this area? In this research, 8 identified areas belonging to the third and second millennium BC of this area have been studied by descriptive-analytical method, using Arc GIS software, in relation to natural variables. The analysis of the findings has shown that this area in the Bronze Age includes settlements that have been subject to watercourses and other geographical factors such as terraces and clay sediments. In the Bronze Age, we see permanent and temporary settlements in this area, so that settlements with few deposits have been created near the water sources of waterways. These areas are often located in low altitudes and in the Bronze Age, the livelihood of this area, according to the elevation measurement of Bronze Age areas and soil type analysis, this area was probably based on livestock and agriculture was limited.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sarakhs
  • Bronze Age
  • GIS
  • Environmental factors
  • Landscape

مراجع

فهرست منابع
استعلاجی، علیرضا، و مجتبی قدیری‌معصوم. (1384). «بررسی‌ عوامل جغرافیایی‌ در نظام‌ استقرار سکونتگاه‌ها با تأکید بر تکنیک‌های‌ کمی (پژوهش‌ موردی: ناحیه‌ ویلکیج‌ از توابع‌ شهرستان‌ نمین)». پژوهش‌های جغرافیایی. (شماره 53)، 136-121.
 اعتمادالسلطنه، محمدحسن. (1367). تاریخ منتظم ناصری. تهران: دنیای کتاب.
 امیدوار، کمال. (1389). درآمدی بر حفاظت خاک و آبخیزداری. یزد: دانشگاه یزد.
باصفا، حسن، و همکاران. (1393). «اثر هیدرولوژی بر فرایند شکل‌گیری استقرار پیش از تاریخ شهرک فیروزه در دشت نیشابور». پژوهش‌های محیط‌زیست. (شماره 9)، 78-73.
باصفا، حسن، و محمدصادق داوری. (1399). «رهیافت باستان‌شناسی چشم‌انداز به‌منظور تبیین الگوی استقراری و فرهنگی حوضه کشف‌رود (دشت مشهد) از دوره نوسنگی تا مفرغ میانی». پژوهه باستان‌سنجی. (شماره 6)، 141-155.
باصفا، حسن، و محمدصادق داوری. (1400). «درک مقدماتی تحولات و الگوی استقراری دوره مفرغ جدید حوضه کشف‌رود (مشهد)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. (شماره 30)، 72-55.
حدود العالم من المشرق الی المغرب. (1360). به کوشش منوچهر ستوده. تهران: دانشگاه تهران.
داوری، محمدصادق، و همکاران. (1399). «تبیین گاهنگاری نسبی استقرارها و ارزیابی نظام‌های فرهنگی پیش ‎از تاریخ حوضه کشف‎رود (دشت‌ مشهد) از دوره نوسنگی تا مفرغ میانی». مطالعات باستان‌شناسی. (شماره 12)، 66-43.
دهمرده‌پهلوان، مهدی، و علی کریمی‌کیا. (1400)، «بررسی زیست محیط جنوب شرق ایران و مناطق همجوار در عصر مفرغ با تکیه‌بر داده‌های باستان‌شناختی». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 45)، 96-79.
صدیقیان، حسین، و همکاران. (1400). «ارزیابی نقش عوامل محیطی در شکل گیری استقرارهای اشکانی شهرستان خوسف، استان خراسان جنوبی، شرق ایران» پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 42)، 122-107.
عباس‌زاده، حسین. (1376). گزارش بررسی و شناسایی آثار تاریخی شهرستان سرخس. محفوظ در آرشیو اسناد سازمان میراث فرهنگی. صنایع‌دستی و گردشگری استان خراسان رضوی (منتشرنشده).
گوهری، زهرا، و همکاران. (1398)، «بررسی تطبیقی شاخص‌های اقلیمی و ماهواره‌ای در روند تغییرات پهنه‌های ماسه‌ای شهرستان سرخس». پژوهش‌های فرسایش محیطی. (شماره 9)، 69-52.
لباف خانیکــی، رجبعلــی (1391)، «مرور فعالیت‌های خراسان بزرگ از آغاز تاکنون». مجموعــه مقــالات همایش هشتاد سال باستان‌شناسی ایران. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، 137-158.
مترجم، عباس، و بهزاد بلمکی. (1388). «بررسی و تحلیل استقرارهای اشکانی دامنه‌های شمالی الوند همدان». مطالعات باستان‌شناسی. (شماره 1)، 153-135.
مترجم، عباس، و طیبه الماسی. (1392). «بررسی تغییرات فرهنگی دشت کنگاور از دوره مس سنگ تا پایان عصر مفرغ بر اساس مدل‌های استقراری». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. (شماره 5)، 62-51.
نگهبان، عزت‌الله (1345). گزارش بررسی‌های آثار باستانی شمال شرق ایران. خراسان: میراث فرهنگی و صنایع‌دستی خراسان (منتشرنشده).
 نیکنامی کمال‌الدین، و محمدرضا سعیدی هرسینی. (1390). «شبیه‌سازی و پیش‌بینی فرایندهای تافانومیک زمین سیماهای فرهنگی بر اساس مدل زنجیره‌ای مارکوف مطالعات موردی: حوضه رودخانه قرانقو، شهرستان میانه-شمال غرب ایران». محیط‌شناسی. (شماره 40)، 40-27.
نیکنامی، کمال‌الدین. (1385). «مبانی نظری باستان‌شناسی پهندشت». تحقیقات باستان‌شناسی و مطالعات میان‌رشته‌ای. (شماره 2)، 24-11.
Abaszade, H. (1997). Report on the study and identification of historical monuments in Sarakhs city. Cultural heritage and handicrafts of Khorasan Razavi. (Unpublished report).
Ahmadi, H. (1995). Applied geomorphology. Tehran: University of Tehran Press. [In Persian].
 Algaze. G. (2001). “Initial Social Complexity in Southwestern Asia: The Mesopotamian Advantage”. Current Anthropology. (vol 42),199-233.
 Bevan, A, (2002). “Conolly J. GIS, Archaeological Survey, and Landscape Archaeology on the Island of Kythera, Greece”. Journal of Field Archaeology. (vol 29), 123-138.
Brandt, R. (1992). “An experiment in archaeological site location: Modeling in the Netherlands using GIS techniques”. World Archaeology. (vol 24), 268-282.
Estelaji, A, Ghadiri Masom M. (2005). “Investigation of Geographical Factors in the System of Settlement with Emphasis on Quantitative Techniques Case Study: Wilkij District of Namin County”. Geographical research. (vol 37), 121-136. [In Persian].
 Etemad Al Saltaneh M. (1988). History of Naseri Montazm. Tehran: Book World Publications. [in Persian]
 Farina, A. (2000). “The Cultural Landscape as a Model for the Integration of Ecology and Economics”. BioScience. (vol 50), 313-320.
Gohari, Z. (2019). “A comparative study of climatic indices and trends sand zones of the satellite city of Sarakhs”. Environmental Erosion Research. (vol 9), 52-69. [in Persian]
Knapp, B. (1996). “Archaeology without Gravity: Postmodernism and the Past”. Journal of Archaeological Method and Theory. (vol 3),127-158.
Kowalewski, Stephen. (2007). “Regional Settlement Pattern Studies” Archaeological Research. (vol 16), 225-285.
 Makhdom, M. (2010). The foundation of land planning. Tehran: University of Tehran Press. [In Persian].
Motarjem, A, Balmaki B. (2009). “Investigation and analysis of Parthian settlements on the northern slopes of Alvand Hamedan”. Journal of Archaeological Studies. (vol 1): 135-153. [In Persian].
Motrajem, A, 2013, “Almasi T. Investigation of cultural changes in Kangavar plain from the Colcolithic period to the end of the Bronze Age based on settlement models”. Archaeological research in Iran. (vol 5), 51-62. [In Persian].
 Negahban, E. (1966). Archaeological Survey of Northeastern Iran. Cultural heritage and handicrafts of Khorasan Razavi. (Unpublished report).
Niknami, K. (2006). “Theoretical Principles of Landscape Archeology”. Archaeological research and interdisciplinary studies. (vol 3), 11-24. [in Persian]
Niknami, K, Saeidi Hesini M. (2011). “Simulation and forecasting processes Tafanvmyk cultural aspects of land based on Markov chain model”. Ecology. (vol 40), 27-40. [In Persian].
Omidvar, K. (2010). An Introduction to Soil Conservation and Watershed Management. Yazd: University of Yazd Press. [In Persian].
Parsons, J.R. (1972). “Archaeological Settlement Pattern”. Annual Review of Anthropology. (vol 1),127-150.
 The borders of the world from the East to the Maghreb. (1981). Tehran: University of Tehran. [in Persian]
پژوهشنامه خراسان بزرگ
دوره 14، شماره 51
شهریور 1402
صفحه 55-68

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 فروردین 1401
  • تاریخ بازنگری: 12 تیر 1401
  • تاریخ پذیرش: 26 شهریور 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار