تحلیل ساختاری نگاره‌های نسخه مصور سلسله‌الذهب جامی محفوظ در موزه کاخ گلستان

نوع مقاله : تاریخ هنر خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه پژوهش و تاریخ هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

2 دانشیار گروه پژوهش و تاریخ هنر، دانشکده هنر ، دانشگاه تربیت مدرس. تهران

3 استادیار. گروه پژوهش و تاریخ هنر. دانشکده هنر . دانشگاه تربیت مدرس. تهران

چکیده

نگارگری جلوه‌ای پرشکوه از هنر ایرانی است که ریشه‌هایش در هنر پیش از اسلام و جلوه‌هایش در دوران مختلف اسلامی ظهور و بروز یافته‌است. نگاره‌های ایرانی، عمدتاً منطبق بر ادبیات فارسی، مصور شده‌اند. پژوهش حاضر به بررسی موضوعی، فرمی و ساختاری نگاره‌های نسخه مصور سلسله‌الذهب جامی می‌پردازد. این نسخه که 14 نگاره دارد هم‌اکنون در گنجینه کاخ گلستان نگهداری می‌شود و از نسخ کمتر شناخته‌شده‌ی دوره صفوی است که جز لیست‌شدن در برخی منابع، اطلاعات دقیقی از آن در دست نیست. این پژوهش بر آن‌است تا با معرفی ویژگیهای روایی، بصری و همچنین بررسی ساختار طرح و ترکیببندی نگاره-ها، شناخت جامعی از نسخه مصور سلسله‌الذهب جامی فراهم‌آورد. داده‌های این پژوهش به شیوه کتابخانه‌ای گردآوری‌شده و از منظر کیفی و به روش توصیفی-تحلیلی تدوین شده‌است. جامعه آماری به‌صورت تمام‌شماری نگاره‌های نسخه مصور سلسله-الذهب است. نتایج تحلیل گویای آن است این نسخه مصور که برمبنای اشعار جامی و با آموزه‌های فلسفی و اخلاقی مثنوی سلسله‌الذهب، در حدود سال‌های 977ه.ق در دوره صفوی مصور شده، ماحصل مکتب نگارگری مشهد در دوران زمامداری ابراهیم-میرزا، حاکم مشهد است و مضمون و مآخذ روایات، تاریخ مصورشدن و ساختار نگاره‌های آن همگی اثباتی بر انتساب هستند. این نسخه مصور دارای انطباق نسبی از متن و تصویر نگاره‌هاست و دخل و تصرف نگارگر در بسط حکایات سلسله‌الذهب جامی منجر به غنای روایی و تصویری شده‌است. نگاره‌ها دارای نقاط تمرکز گوناگون، ساحت‌های مختلف و ساختار باز و منتشرند که منجر به پویایی طرح شده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Structural analysis of illustrated manuscripts of the Jami's Selselatozzehab in the Golestan Palace Museum

نویسندگان [English]

  • Maryam Aziminezhad 1
  • Reza Afhami 2
  • Mahdi Keshavarz Afshar 3
1 PHD student. Department of Research in Art History. Faculty of Art. Tarbiat Modares University.Iran
2 Associate Professor, Department of Research in Art History, Faculty of Art , Tarbiat Modares University. Tehran. Iran
3 Assistant Professor. Department of Research in Art History Faculty of Art. Tarbiat Modares University. Tehran. Iran
چکیده [English]

 Iranian paintings are illustrated mainly in accordance with Persian literature. The present study examines the thematic, formal, and structural drawings of the illustrated version of Jami's Selselatozzehab. This copy, which has 14 drawings, is currently kept in the treasury of Golestan Palace and is one of the lesser-known copies of the Safavid period, of which no exact information is available except in some sources.This study aims to provide a comprehensive understanding of the illustrated version of Jami's Selselatozzehab by introducing narrative and visual features as well as examining the structure of the design and composition of the drawings. The data of this research have been collected in a library method and have been compiled from a qualitative perspective and in a descriptive-analytical method. The statistical population is all illustrations of the illustrated version of Jami's Selselatozzehab. The results of the analysis show that this illustrated version, which is based on Jami poems and with the philosophical and moral teachings of Masnavi of the Golden Dynasty, as illustrated in the Safavid period around 977 AH, the result of the Mashhad school of painting during the reign of Ibrahim Mirza, ruler of Mashhad. And the content and sources of the narrations, the date of illustration, and the structure of its drawings are all proofs of attribution. This illustrated version has a relative adaptation of the text and images of the drawings, and the involvement of the painter in the development of the anecdotes of the Jami Dynasty has led to a rich narrative and visual richness. The drawings have different focal points, different areas, and open and diffuse structures, which has led to the dynamics of the design.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Painting
  • Safavid period
  • Structural analysis
  • Mashhad school
  • Jāmī's Selseleh-al-Zahab
1.اشرفی، مرجان. (1384) . سیر تحول نقاشی ایران (سده شانزدهم میلادی). ترجمه زهره فیضی. تهران: فرهنگستان هنر.
2 . ایرانی، عبدالمحمد.  (1363)  پیدایش خط و خطاطان.تهران: یساولی
3 . آتابای، بدری.  (1355) . فهرست دیوان خطی. جلد اول. تهران: انتشارات سلطنتی.
4 . آژند، یعقوب. 1392). دوازده رخ. تهران: نشر مولی.
5 . آژند، یعقوب.( 1384). مکتب نگارگری تبریز و قزوین و مشهد. تهران: فرهنگستان هنر.
6 . بابایی فلاح، هادی؛ و محمدعلی رجبی. ( 1390 .) جایگاه معانی و قصص قرآنی در نگارگری ایران بین سده های «8 تا 11 نگره. شماره .» هجری 18 ، 33 - 23 
7 . بهار، محمدتقی.  (1381) ، سبکشناسی تاریخ تطور نثر فارسی. ج 3 . تهران: بدیعه.
8 . بیانی، مهدی.  (1358) . احوال و آثار خوشنویسان. تهران: علمی فرهنگی.
9 . جعفریان، رسول.  (1389) . صفویه در عرصه دین،فرهنگ و سیاست. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
10. دهخدا، علیاکبر. ( 1383). امثال وحکم دهخدا. ج 2 . تهران: امیرکبیر.
11 . سیمپسون، ماریانا. ش. ( 1382). شعر و نقاشی ایرانی، حمایت از هنر ایران. ترجمه عبدالعلی براتی و فرزاد کیانی. تهران: نسیم دانش.
12 . شعبانی، احمد. ( 1382). "شرح احوال شاهزاده  ابوالفتح سلطان ابراهیم میرزا و بررسی تاریخی کتابخانه وی".ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. (شماره 34 - 35 ،)248-237 .
13 . کنبای، شیلا. ر. ( 1378 ). نقاشی ایرانی. ترجمه مهدی حسینی. تهران: دانشگاه هنر.
14 . محمدی، برات؛ و مریم حدادخانشان. ( 1398)." بررسی  تعالیم اخلاقی و آموزه های تربیتی در مثنوی سلسلۀالذهب جامی" زبان و ادبیات فارسی. (شماره . جامی 2 )، 152 - 134 .
15 . میر محمدصادق، سید سعید. ( 1385). "سلطان ابراهیم میرزا؛ سیاست پیشینه هنرور". آیینه میراث. ( شماره
2 ،) 108-85 .
16 . ندرلو، مصطفی. ( 1386). مقدمه ای بر هنر تشعیر در « هنرهای تجسمی.» نقاشی ایرانی. (شماره 26 )، 37 - 34 .
17 . نقوی، منیرهسادات؛ و محسن مراثی. ( 1391 ). "مطالعه تطبیقی کلاه مردان در سفرنامه ها و نگاره های دوران « صفوی با تأکید بر دیوارنگاره های کاخ چهلستون اصفهان تطبیقی هنر". (شماره 3 ) ،17 - 1 .
18 . ولایتی، علی اکبر؛ و سجاد محمدی. ( 1391 ). باباشاه اصفهانی. تهران: امیرکبیر.
19-Simpson, Marianna Shreve .(1997). Sultan ibrahim mirza's haft awrang: a pricely manuscript from sixteen century iran .New Haven: Yale university press.