شناسایی تغییرات مؤلّفه‌های کالبدی و اقلیمی خانه‌های بیرجند متأثر از تطوّر شیوه زندگی در دوره انتقال

نوع مقاله : تاریخ معماری خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای معماری،گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 دانشیار،گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

3 استادیار،گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

بررسی آثار معماری به‌ویژه خانه‌ها، گویای آن است که در گذشته اصولی مورد تأکید سازندگان آن قرار داشته که متأثر از شیوه زندگی و اقلیم در محدوده‌های جغرافیایی مختلف و زمان‌های گوناگون، به اشکال مختلف به کار گرفته شده است. بیرجند در دوره انتقال با تأثیرپذیری از عوامل گوناگون داخلی و خارجی دارای پتانسیل ویژه‌ای جهت تغییرات و تحولات فرهنگی و سیاسی و به تبع آن معماری بوده است. از این‌رو هدف تحقیق حاضر، تحلیل و تفسیر تأثیر تغییرات نحوه زندگی، در دوره انتقال (اواخر قاجار و دوره پهلوی اول) بر معماری خانه‌ها در شهر بیرجند است. بر این اساس، پژوهشگران در پی پاسخگویی به این پرسش هستند که: تطوَر شیوه زندگی مردم، چه تأثیری بر مؤلّفه‌های کالبدی معماری و اقلیمی خانه‌های بیرجند داشته است؟
پژوهش رویکردی اثبات‌گرایانه دارد و از روش‌های تاریخی و تفسیری تحلیلی در جهت رسیدن به هدف، بهره گرفته است. جمع‌آوری داده‌ها مطابق با دو شیوه اسنادی و میدانی صورت گرفته است. بر این اساس تمامی خانه‌هایی که متعلق به دوره مورد نظر هستند و ثبت ملی شده‌اند به عنوان جامعه آماری انتخاب گردیده‌اند. یافته‌ها و نتایج گویای آن است که بیرجند نیز همسو با دیگر شهرهای بزرگ ایران متأثر از تغییرات سبک زندگی در این بازه زمانی بوده است و بُعد مکانی آن نسبت به شهرهایی همانند تهران و مشهد و ... نتوانسته است بیرجند را از تغییرات اجتماعی مصون نگه دارد و این تغییرات، طی بازه زمانی دوره انتقال، در مؤلفه‌ها و عناصر کالبدی و اقلیمی نمود یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Identification of Changes in Physical and Climatic Components of Birjand Houses Affected by the Evolution of Lifestyle during the Transition Era

نویسندگان [English]

  • Hasan Naseri Azghandi 1
  • Mohsen Tabassi 2
  • Hasan Rezaei 3
1 PhD student in architecture, Department of Architecture, Faculty of Art & Architecture, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Art & Architecture, Islamic Azad University,Mashhad, IRAN
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Art & Architecture, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The study of architectural works, especially houses, shows that in the past, some principles have been emphasized by its builders, which have been originated from lifestyle and climate in various geographical areas and times. Birjand in the transition era, under the influence of various internal and external factors, had a special potential for cultural and political changes and developments and, consequently, architecture. Therefore, the aim of this study is to analyze and interpret the effect of lifestyle changes in the transition era (late Qajar and the first Pahlavi era) on the architecture of houses in the city of Birjand. Accordingly, researchers seek to answer the question: How the evolution of people's lifestyle have affected the physical components of the architecture and climate of Birjand houses?
Using a positivist approach, the research applies historical and Interpretive-analytical methods to achieve the goal. Data collection was carried out by documentary and field procedures. Therefore, all nationally- registered houses belonged the era selected as the population. Findings indicate that Birjand, along with other Iranian big cities has been affected by lifestyle changes during this era. Being far from cities including Tehran, Mashhad etc., has not protected Birjand against social changes and they have reflected in physical and climatic components and elements during the transition era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lifestyle
  • Transition era
  • Climate
  • Birjand
  • House architecture
  1. ابراهیمی، سمیه؛ و سیدغلامرضا اسلامی. (1388). «معماری و شهرسازی ایران در دوران گذار». هویت شهر. (شماره 6)، 3-14.
  2. ابراهیمی، غلامرضا؛ و همکاران. (1396). «تأثیر نوگرایی سبک زندگی در معماری خانه‌های دوره پهلوی اول، شهر همدان». مدیریت شهری. (شماره 48)، 505-522.
  3. ابراهیمی، غلامرضا؛ و همکاران. (1396). «بازتاب فرهنگ غرب در تحول سبک زندگی و معماری خانه‌های اواخر قاجار شهر همدان». باغ نظر. (شماره 47)، 29-38.
  4. اکبرزاده، محسن. (1396). «برون‌سپاری اندام‌های خانه در شهر اپیدمیک». طراح امروز. (شماره 34)، 3.
  5. بازایی، محمد؛ و همکاران. (1400). «بررسی تغییرات سبک زندگی و تأثیرات آن بر کالبد معماری و پیکره‌بندی فضایی خانه‌های بومی (مطالعه موردی: خانه‌های بومی دوره قاجار و پهلوی شیراز)». جغرافیا. (شماره 2)، 45-71.
  6. باقری، وحیده. (1389). «بررسی تقابل سنت و تجدد در معماری مسکن گذشته با رویکرد معماری خانه دوره قاجار تبریز». تفکر معماری. (شماره 23)، 36-45.
  7. بمانیان، محمدرضا؛ و مسلم زندی. (1396). مسکن ایرانی و سبک زندگی. تهران: اول و آخر.
  8. پوپ، آرتور؛ و فیلیس اکرمن. (1387). سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز). ج3. ترجمه نجف دریابندری و همکاران. تهران: علمی فرهنگی.
  9. جاپلقی، غلامرضا؛ و همکاران. (1398). «ابعاد و مؤلفه‌های نگرش استمرار و گسست تاریخی در پهنه‌های زیست‌اجتماعی ایران». مسکن و محیط روستا. (شماره 166)، 109-122.
  10. جلالی، آزاده؛ و همکاران. (1399). «تحلیل تاریخی تحولات ساختاری-هویّتی در کهن‌شهرهای ایرانی اسلامی (مطالعه موردی: کهن‌شهر کاشمر)». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 38)، 31-48.
  11. جیمز ویلس، چارلز. (1363). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ترجمه جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام. تهران: طلوع.
  12. حکیم، بسیم‌سلیم. (1381). شهرهای عربی- اسلامی، اصول شهرسازی و ساختمانی. ترجمه محمدحسین ملک احمدی و عارف اقوامی مقدم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  13. حیدری‌، علی‌اکبر؛ و ملیحه تقی‌پور. (1397). «تحلیل محرمیت در خانه‌های سنتی بر اساس نسبت توده به فضا (نمونه موردی: خانه‌های تک حیاط در اقلیم گرم و خشک)». معماری اقلیم گرم و خشک. (شماره 8)، 99-77.
  14. دروویل، گاسپار. (1388). سفرنامه دروویل. ترجمه جواد محبی. تهران: نیک‌فرجام.
  15. رمضانی، بهاره. (1390). «بررسی تطبیقی روند تغییرات کالبد و کارکرد خانه در دوره انتقال (نمونه‌های موردی خانه‌های اصفهان)». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. اصفهان: دانشگاه هنر.
  16. زارعی، هانی؛ و همکاران. (1396). «بازشناسی الگوی طراحی خانه های تاریخی شیراز در دوره قاجاریه با رویکرد اقلیمی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. (شماره 13)، 225-242.
  17. سعادتی‌خمسه، مهدی. (1396). «بررسی تطبیقی دو الگوی سنتی و غربی خانه در دوره قاجار». مدیریت شهری. (شماره 48)، 333-350.
  18. سهیلی، جمال‌الدین و همکاران. (1398). سبک زندگی و معماری: سبک زندگی و معماری مسکن معاصر ایران. تهران: گوهر دانش.
  19. شیرازی، علی‌اصغر؛ و میلاد یونسی. (1390). «تأثیر ملی‌گرایی بر معماری بناهای حکومتی دوره پهلوی اول». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. (شماره 4)، 59-69.
  20. صارمی، علی‌اکبر؛ و تقی رادمرد. (1376). ارزش‌های پایدار در معماری ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  21. صارمی نائینی، داوود؛ و ذبیح‌الله مسعودی. (1389). «مطالعه و بررسی خانه‌های تاریخی بیرجند در دوره قاجار». همایش منطقه‌ای خانه ایرانی. گنبدکاووس: دانشگاه آزاد اسلامی.
  22. عسکری، رضا؛ و همکاران. (خرداد 1395). «مطالعه نقش معیشت و طبقات اجتماعی در گونه‌شناسی خانه‌های بافت قدیم بیرجند». سومین کنفرانس علمی پژوهشی افق‌های نوین در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی معماری و شهرسازی ایران، تهران: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.
  23. غفوریان، میترا؛ و همکاران. (1396). «گونه شناسی سازمان فضایی و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید بر محرمیت». برنامه‌ریزی توسعه کالبدی. (شماره 7)، 129-144.
  24. فتاحی‌معصوم، آمنه‌سادات؛ و همکاران. (1399).  «شناسایی تأثیرات عوامل اقلیمی بر معماری مدرسه غیاثیه خرگرد خواف». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 39)، 33- 52.
  25. فرهاد، شراره؛ و اریک کاشانی. (1389). «بررسی معماری و شهرسازی در دوره قاجار». همایش معماری و شهرسازی معاصر. شیراز: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بیضاء.
  26. قبادیان، وحید. (1383). معماری در دارالخلافه ناصری (سنت و تجدد در معماری معاصر تهران). تهران: پشوتن.
  27. کامی شیرازی؛ و همکاران. (1397). «تأثیر سبک زندگی در سازمان فضایی معماری مسکونی در ایران (نمونه موردمطالعه: آشپزخانه حدفاصل سال‌های 1304ش تا 1357ش)». پژوهش‌نامه زنان. (شماره 24)، 22-70.
  28. محمدحسینی، پریسا؛ و همکاران. (1398). «تحلیل نقش روش زندگی طبقات اجتماعی در الگوی مسکن، نمونه موردی: خانه‌های اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی در اردبیل». باغ نظر. (شماره 76)، 31-44.
  29. مداحی، سید مهدی؛ و همکاران. (1396). «خوانش و فهم کالبد خانه در معماری بومی خراسان؛ نمونه موردی شهر بشرویه دوره ماقبل پهلوی». مسکن و محیط روستا. (شماره 159)، 63-78.
  30. مداحی، سید مهدی؛ و غلامحسین معماریان. (1397). «خوانش پیوند سازمان فضایی خانه و شیوه زندگی در معماری بومی (مطالعه موردی: شهر بشرویه)». مسکن و محیط روستا. (شماره 164)، 69-84.
  31. مغنی‌زاده‌ترشیزی، مهدی؛ و همکاران. (1399). «واکاوی جایگاه تعاملات اجتماعی در ساختار فضایی خانه‌های سنتی (مطالعه موردی: شهر کاشمر)». پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 40)، 114- 97.
  32. مک گرگر، سی‌ام. (1366). شرح سفری به ایالت خراسان و شمال غربی افغانستان. ترجمه مجید مهدی‌زاده. مشهد: آستان قدس رضوی.
  33. موسوی، سپیده؛ و همکاران. (1399). «تأثیر دگرگونی شیوه زندگی بر کالبد معماری و تزئینات خانه‌های مشهد در دوره انتقال». مدیریت شهری و روستایی. (شماره 58)، 29-52.
  34. مهدوی‌کنی، محمد سعید. (1396). «مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی». تحقیقات فرهنگی. (شماره 1). 199-230.
  35. میرسجادی، سید امیر؛ و هیرو فرکیش. (1395). «ارزیابی الگوها و شناخت فاکتورهای کالبدی تأثیرگذار در معماری خانه‌های تاریخی نیشابور جهت دست‌یابی به راهکارهای طراحی و الگوی ساخت منازل در بافت مسکونی سنتی». پژوهش‌های معماری اسلامی. (شماره 13)، 72-94.
  36. نصیری‌انصاری، محمود. (1350). سیری در معماری ایران، تهران: هنرسرای عالی.
  37. وثیق، بهزاد؛ و مجتبی بذرافشان. (1399). «سنجش مفهوم پایداری در معماری مسکونی منطقه خراسان». پژوهشنامه خراسان بزرگ، (شماره 39)، 32- 17.
  38. یزدانفر، سید عباس؛ و زهره ناصردوست. (1398). «تغییرات شیوه زندگی و الگوی کالبدی خانه و تأثیرات متقابل آن‌ها از دوره زندیه تا امروز (مطالعه موردی: شهرستان مراغه)». معماری و شهرسازی ایران. (شماره 17)، 37-60.
  39. Merriam- Webster, I. (2009). Merriam webster's collegiate dictionary. Tehran, Beigi.
  40. Rapoport, Amos. (1969). House Form and Culture. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall.
  41. Mousavi, S. Tabassi, M & Mehdizadeh Seraj, F. (2020). "Privacy in the houses of eastern parts of Iran, during the transition period with an emphasis on the architecture of housing entrances". Creative City Design. (vol 3), 102-109.
  42. Kazemi, M. Soheili, J. (2019). "Effects of Architectural Components on the Satisfaction Rate of Residents with Different Ages and Genders in Relation to Privacy". International Journal of Architecture and Urban Development. (vol 9), 39- 50.