تبیین پدیدارشناختی ویژگی‌های مکان بر مبنای تجارب زیسته انسان مطالعه موردی میدان شهداء مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

10.22034/jgk.2024.335696.1041

چکیده

از دیدگاه فلسفیِ پدیدارشناسی، جهانِ زندگیِ انسان مکانی است که در آن به سر می‌برد. انسان و مکان نه در مقابل یکدیگر، بلکه به طور صمیمانه‌ای در هم تنیده‌اند. لذا مکان پدیداری است همواره حاضر و مربوط به زندگی روزمره که تجارب زیسته انسان در آن قوام یافته و حسّ مکان شکل می‌گیرد. از آن‌جا که این تجارب، بدونِ تفکرِ ارادی و مستقیما از کنش و تعامل روزانه با مکان و عناصر آن شکل می‌گیرند، منبع موثّقی هستند برای دستیابی به ویژگی‌های مطلوب مکان. هدف از این پژوهش تبیین ویژگی‌هایی است که حسّ مکان را القاء می‌کنند و سوال اساسی چنین است که بر مبنای تجارب زیسته، چه مؤلفه‌هایی سازنده حسّ مکان در میدان شهداء مشهد به عنوان یک فضای شهری هستند؟ بنابراین تجارب زیسته در مواجهه با این مکان را با روش تحقیق پدیدارشناسی براساس الگوی موستاکاس استخراج کردیم. این پژوهش شامل دو بخش نظری و عملی است. بخش نظری شامل اطّلاعاتی است که از پژوهشی کیفی در مورد پدیدارشناسی مکان حاصل شده و بخش عملی برگرفته از مصاحبه‌های نیمه ساخت‌مند با 60 شرکت‌کننده و سپس استخراج گزاره‌های مهم و تم‌های تحقیق است. در نهایت به تحلیل داده‌ها و تدقیق یافته‌ها برای دستیابی به نتایج تحقیق پرداخته شده است. پس از تحلیل داده‌ها و تدقیق یافته‌های مستخرج از آراء کاربران از میدان شهداء مشهد با مبانی نظری مربوط به مکان، آن‌چه یافت شد، پنج مؤلفه اساسی مکان بر مبنای تجارب زیسته بود: درونگرایی، مرکزگرایی، محصوریت، تراکم و عینیت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Phenomenological Explanation of the Characteristics of Place Based on Human Lived Experiences Case Study: Shohada Square, Mashhad

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ehsan Gonabadi
  • Mohammad Khosro Sahaf
  • mehran kheirollahi
  • Ehsan Dorari Jabarooti
Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

From the phenomenological point of view, the life-world of every human is a place he lives in. Place and human not only are against each other, but also they are sincerely acquainted and reflect each other. So place considers as a "everyday life phenomenon" that human lived experiences are formed in it. As the lived experiences are formed directly without voluntary thinking, they are the reliable source for achieving the desired features of the place. The purpose of this study was to explain the characteristics of the place based on the lived experiences of its users. This research seeks to answer the question that based on lived experiences, what are the characteristics of a space to become a place in the heart of the city?

In this research, Shohada square of Mashhad has been chosen as a case study. To answer the question of the research, we have used Moustakas phenomenological research method. This Study composed of two parts: theoretical and field researches. The theoretical part includes the available information about phenomenology of place. The field part is taken from open and semi-structured interviews with sixty participants. After providing textural and structural descriptions and combining them together, six basic characteristics of the place was achieved: Introversion, Centrality, Enclosure, Density and Objectivity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Phenomenology
  • Place
  • Lived experience
  • Characteristics of Place
  • Shohada square of Mashhad
ابراهیمی، پریچهر. (1368). پدیدارشناسی. بی‌جا: دبیر.
ابراهیمی، محمدحسن. (1388). «میدان؛ فضاهای تعریف‌نشده شهرهای ایرانی». هویت شهر. (شماره 4)، 120-107.
اسپیلبرگ، هربرت. (1391). جنبش پدیدارشناسی (درآمدی تاریخی). ترجمه مسعود علیا. تهران: مینوی خرد.
اعرابی، سید محمد، و حسن بودلایی. (1390). «استراتژی تحقیق پدیدارشناسی». روش‌شناسی علوم انسانی. (شماره 68)، 31-58.
اقبالی، رحمان، و همکاران. (1395). «ارزیابی مقایسه­ای حس تعلق شهروندان به میدان ایالت ارومیه و میدان حسن‌آباد تهران با بررسی هویت مکانی». هویت شهر. (شماره 28)، 40-29.
امامی‌سیگارودی، عبدالحسین، و همکاران. (1391). «روش‌شناسی تحقیق کیفی: پدیدارشناسی». جامع‌نگر. (شماره 68)، 56-63.
امیرفخریان، مصطفی، و مهدی بازرگان. (1398). «تقابل دوگانگی ارتقاء/ تنزل هویت در مجموعه‌های باارزش شهری در چهارچوب رویکرد آمایش، نمونه میدان شهداء مشهد»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا. (شماره 3)، 98-65.
8. بودلایی، اسفندیار. (1385). «میدان، فضای شهری گمشده در شهرسازی امروز ایران». مجموعه مقالات ارگ. ج2. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
بهزادفر، مصطفی، و امیر شکیبامنش. (1393). «جستاری بر فلسفه پدیدارشناسی مکان: بررسی اندیشه‌های دیوید سیمون در رابطه با مفهوم خانه به‌مثابه یک مکان»، هویت شهر. (شماره 17)، 59-34.
پرتوی، پروین. (1382). «پدیدارشناسی مکان: اصول و متدولوژی». پایان‌نامه دکتری. تهران: دانشگاه تهران.
پرتوی، پروین. (1394). پدیدارشناسی مکان. تهران: فرهنگستان هنر.
پنج‌تنی، منیره و همکاران. (1396). «پدیدارشناسی تجربه زیباشناختی مکان: مطالعه موردی میدان نقش‌جهان». پژوهش‌های فلسفی. (شماره 20)، 60-23.
توسلی، محمود، و ناصر بنیادی. (1371). طراحی فضاهای شهری. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حکمت، مرضیه، و پروین پرتوی. (1400). «خوانش تجربه بازدیدکننده موزه در مکان مقدس (مورد پژوهی: موزه­های حرم مطهر رضوی)»، پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 42)، 84-63.
جمادی، سیاوش. (1395). زمینه و زمانه پدیدارشناسی. تهران: ققنوس.
خاتمی، محمود. (1379). جهان در اندیشه هایدگر. تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
دانشپور، عبدالهادی، و زهرا غفاری‌آذر. (1399). «طراحی شهری با رویکرد مشارکت همکاری‌جویانه، از ایده تا طرح (مورد پژوهی: میدان هروی تهران)». باغ نظر. (شماره 17)، 20-5.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. ج2. تهران: دانشگاه تهران.
رلف، ادوارد. (1389). مکان و بی‌مکانی. ترجمه محمدرضا نقصان محمدی و همکاران. تهران: آرمانشهر.
زاهدی‌محبوب، آمنه. (1392). «تحلیل و واکاوی تجربه بهسازی و ساماندهی میدان شهداء مشهد». هفت شهر. (شماره 44-43)، 121-133.
سادات‌حبیبی، رعنا. (1387). «تصویرهای ذهنی و مفهوم مکان». هنرهای زیبا. (شماره 35)، 50-39.
سجادزاده، حسن. (1392). «نقش دلبستگی به مکان در هویت بخشی به میدان‌های شهری». باغ نظر. (شماره 25)، 79-88.
سلطان‌زاده، حسین. (1385). فضاهای شهری در بافت تاریخی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سلطان‌زاده، حسین، و فاطمه شکیبایی. (بی­تا). «ارزیابی تطبیقی ساختار میدان در شهرهای دوره اسلامی». همایش ملی نظریه‌های نوین در معماری و شهرسازی. تهران.
شاهچراغی، آزاده، و علیرضا بندرآباد. (1394). محاط در محیط: کاربرد روان‌شناسی محیطی در معماری و شهرسازی. تهران: جهاد دانشگاهی.
صافیان، محمدجواد. (1390). «بررسی پدیدارشناختی-هرمنوتیک نسبت مکان با هنر معماری»، پژوهش‌های فلسفی. (شماره 8)، 129-93.
طهوری، نیز. (1396). «آموختن از هایدگر: پدیدارشناسی در معماری، تأثیر فلسفه هایدگر در نظریه‌پردازی معماری». کیمیای هنر. (شماره 25)، 93-72.
لینچ، کوین. (1372). سیمای شهر. ترجمه منوچهر مزینی. تهران: دانشگاه تهران.
لیوتار، ژان فرانسوا. (1375). پدیده‌شناسی. ترجمه عبدالکریم رشیدیان. تهران: نی.
مدیری، اتوسا. (1387). «مکان»، هویت شهر. (شماره 2)، 79-69.
نقی زاده، محمد. (1385). «تأملی در روند دگرگونی میدان در شهرهای ایرانی». هنرهای زیبا. (شماره 25)، 24-12.
نوربرگ-شولتز، کریستین. (1353). هستی، فضا و معماری. ترجمه محمدحسن حافظی. تهران: بی‌نا
نوربرگ-شولتز، کریستین. (1382). معماری: معنا و مکان. ترجمه ویدا نوروز برازجان. تهران: جان‌جهان.
نوربرگ-شولتز، کریستین. (1387). مفهوم سکونت (به‌سوی معماری تمثیلی). ترجمه محمود امیر یاراحمدی. تهران: آگه.
نوربرگ-شولتز، کریستین. (1389). روح مکان؛ به‌سوی پدیدارشناسی معماری. ترجمه محمدرضا شیرازی. تهران: رخ‌داد نو.
نوربرگ-شولتز، کریستین. (1393). وجود، فضا و معماری، ترجمه ویدا نوروز برازجانی. تهران: پرهام.
هال، استیون و همکاران. (1395). پرسش‌های ادراک: پدیدارشناسی معماری. ترجمه مرتضی نیک‌فطرت و همکاران. تهران: فکرنو.
هایدگر، مارتین. (1389). هایدگر برای معماران. ترجمه روزبه احمدی‌نژاد. تهران: طحان.
 
Creswell, w. John. (2007). Qualitative Inquiry and Research Design; Choosing Among Five Approaches. Thousad Oaks, California: Sage.
Given, L. M. (Ed). (2008). the Sage Encyclopedia of Qualitative Research Methods. vols. 1&2. California: Sage.
Glaser, Barney. (1998). Doing Grounded Theory: Issues and Discussions. Mill Valley, California: Sociology Press.
Moustakas, C. E. (1994). Phenomenological Research Methods. Thousand Oaks, California: Sage.
Norberg-Schulz C. (1980). Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York: Rizzoli
Punter, J. (1991). “Participation in the design of urban space”. Landscape Design. (vol 200), 24-27.
URL 1: www.nazaronline.ir