دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
چکیده
پهنهی فرهنگیِ طوس، مطابق با حوضه ی آبریزِ کَشَف رود؛ ناحیهای به وسعتِ حدودأ هفده هزار کیلومتر مربع است که در میان دو رشته کوهِ هزارمسجد و بینالودِ استان خراسان رضوی قرار دارد. وضعیت طبیعی و موقعیت سوق الجیشیِ ویژه، این سرزمینِ حاصلخیز را از کهنترین ایّام به مکانی مهم و تاثیرگذار در معادلات تاریخی، فرهنگی و سیاسیِ خراسان بزرگ تبدیل کرده و از این رو، همواره مورد توجه اقوام مختلف، و همچنین مطمعِ نظر سپاهیانِ کشورگُشا بوده و رویدادهای فراوانی را در طول تاریخ به خود دیده است. از جمله این رویدادها؛ فتحِ مصالحهآمیزِ طوس بدست سپاهیان اسلام است. در این جریان، ناحیهی طوس در نقشِ دروازهی ورود اسلام و عرب به شمال شرق ایران و مناطق مجاور آن ظاهر گردید. از این جهت، میتوان آن را بعنوان بخشی مهم از جغرافیای فرهنگی_تاریخی؛ و جزء جداییناپذیر و منطقهای شاخص در فرایند فتح خراسان بزرگ قلمداد نمود. با این فرضیه که «شهرِ سناباد» در آغاز اسلام، مرکز سیاسی و حاکمنشین ناحیهی طوس بود، و شهرهای «نوقان»و «طابران»، بعد از ورود سپاهیان اسلام ایجاد گردیدند و جایگزین شهرها و اماکن دورانِ قبل شدند. حیات مدنی و اجتماعی روستاها و شهرهای دیگرِ طوس ، نظیرِ شهرِ «رادکان» و روستای «پاژ»، از دورهی ساسانی تا سدههای میانیِ اسلامی تداوم داشته است، و ادامهی حیات در اماکن و تاسیساتِ تدافعی؛ مانند «قلعه شهرخراب»و «قلعه قهقهه»، اندک زمانی پس از احداث توسط لشکریانِ اسلام، متوقّف و متروک گردیده است. باعنایت به وجود ابهامات در نوشتههای تاریخی، در مقالهی حاضر تلاش شده بطور فشرده و با بهرهگیری از دادههای حاصل از مطالعات میدانیِ باستانشناسی، به پرسشهای عمدهی تحقیق از جمله؛ جایگاه طوس در زمان فتح خراسان، موقعیت اماکن زیستی، وضعیت الگوهای استقراری، شکلها و عملکردِ شهرها و روستاهایِ ناحیهی طوس از آغازِ اسلام تا دوره سلجوقی، و در نهایت، نقش و سهم آن در تحولات تاریخی_ فرهنگیِ دورانِ یاد شده و بخصوص جایگاه آن در فرایندِ انتقالِ فرهنگ و تمدنِ عصرِ ساسانی به عصرِ اسلامی، درحدِّ امکان پاسخ داده شود و از دیدگاه باستانشناختی، بررسی و مورد تحلیل قرار گیرد.
بختیاری شهری, محمود, مرتضایی, محمد, & شعبانی صمغ آبادی, رضا. (1394). «پژوهشی پیرامونِ جغرافیایِ تاریخی، فرهنگیِ ناحیه ی طوس در چهار قرن نخستین اسلامی» «با اتکاءِ به؛ داده های باستان شناختی و متون تاریخی». پژوهشنامه خراسان بزرگ, 6(21), 30-11.
MLA
محمود بختیاری شهری; محمد مرتضایی; رضا شعبانی صمغ آبادی. "«پژوهشی پیرامونِ جغرافیایِ تاریخی، فرهنگیِ ناحیه ی طوس در چهار قرن نخستین اسلامی» «با اتکاءِ به؛ داده های باستان شناختی و متون تاریخی»". پژوهشنامه خراسان بزرگ, 6, 21, 1394, 30-11.
HARVARD
بختیاری شهری, محمود, مرتضایی, محمد, شعبانی صمغ آبادی, رضا. (1394). '«پژوهشی پیرامونِ جغرافیایِ تاریخی، فرهنگیِ ناحیه ی طوس در چهار قرن نخستین اسلامی» «با اتکاءِ به؛ داده های باستان شناختی و متون تاریخی»', پژوهشنامه خراسان بزرگ, 6(21), pp. 30-11.
VANCOUVER
بختیاری شهری, محمود, مرتضایی, محمد, شعبانی صمغ آبادی, رضا. «پژوهشی پیرامونِ جغرافیایِ تاریخی، فرهنگیِ ناحیه ی طوس در چهار قرن نخستین اسلامی» «با اتکاءِ به؛ داده های باستان شناختی و متون تاریخی». پژوهشنامه خراسان بزرگ, 1394; 6(21): 30-11.