بررسی کارکردهای مختلف مدرسان دوره تیموری درخراسان بزرگ (به همراه تحلیل چند سنددرباره مدرسان دوره تیموری)

نوع مقاله : جغرافیای تاریخی خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

3 استادیار، گروه هنر اسلامی، مؤسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

چکیده

در این مقاله به بررسی جایگاه و کارکرد مدرسان در خراسان بزرگ در دوره تیموری با محوریت هرات پرداخته می شود و با تعریف کارکردهای مختلف سیاسی، اجتماعی فرهنگی، مذهبی و علمی سعی خواهد شد تا جنبه های مختلف تأثیرگذاری سنجیده گردد. اهمیت این مقاله از آن روست که تا کنون به صورت مستقل به مسأله مدرسان به عنوان یکی از طبقات کارآمد که نقش مهمی در تحولات مختلف دوره تیموری در خراسان بزرگ داشته‌اند، پرداخته‌نشده‌است. روش پژوهش کتابخانه‌ای و آرشیوی است و تلاش شده تا با استفاده از اسناد، نسخ خطی و منابع دست اول تاریخی جنبه‌های مختلف موضوع بررسی گردد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که توجه تیموریان به مدرسه‌سازی خصوصاً در هرات باعث شد تا قشر مُدرس به عنوان یکی از طبقات اجتماعی نخبه و کارآمد مطرح گردد. حضور مدرسان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، مذهبی و علمی بستر قدرت‌گیری و تأثیرگذاری آن‌ها را در تحولات مختلف فراهم نموده بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study of various Timurid profressor's functions in great Khorasan (In addition to analyzing several documents about Timurid Teachers)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Asghar Mousavi Tabar 1
  • Ardeshir Asad Begi 2
  • Seyyed Hossein Mojtaboi 3
1 PhD student, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
3 Assistant Professor, Department of Islamic Art, Ferdous Institute of Higher Education, Mashhad, Iran
چکیده [English]

This paper examines the position and function of professors in the Great Khurasan during the Timurid period of Herat, and by defining various political, social, cultural, religious and scientific functions, it will try to examine the various aspects of impact. The significance of this article is that so far it has not been addressed independently to the problem of professors as one of the most efficient classes that played a significant role in the different events of the Timurid period in Khorasan. The research method is library and archival, and it is tried to add to the content of the article using documents, manuscripts and historical sources. The findings of the research show that Timurid's attention to schooling, especially in Herat, has made the professors class as one of the most elastic and efficient social classes. The presence of instructors in various social, political, religious and scientific fields provided a platform for empowerment and their impact in various developments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Great Khorasan
  • Herat
  • Professors
  • Timurid Period
  • Monshat Document
  1. ابراهیمی‌هفشجانی، صدیقه. (1393). «بررسی موقوفات نهاد آموزش در دوره تیموریان (782-912ق)». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  2. افصح­زاد، اعلی­خان. (1378). آثار و شرح احوال جامی. تهران: میراث مکتوب.
  3. اوکین، برنارد. (1386). معماری تیموری در خراســان. ترجمه علی آخشینی. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
  4. آهنگری، محبوبه؛ و حشمت‌الله متدین. (1395). «بازاندیشی در کیفیت ارتباط مدرسه و شهر بر پایه تحلیل اجتماع ­پذیری مدارس دوره تیموری تا ابتدای قرن چهاردهم». هنرهای زیبا. (شماره 4)، 5-16.
  5. باخرزی، عبد­الواسع. (1357). منشأالانشاء. به‌کوشش رکن­ الدین همایون ­فرخ. تهران: دانشگاه تهران.
  6. باقری، محمد. (1375). از سمرقند به کاشان (نامه ­های غیاث ­الدین جمشید کاشانی به پدرش). تهران: علمی و فرهنگی.
  7. ﭘﺮﻭﯾﺶ، ﻣﺤﺴﻦ؛ و ﻋﺒﺪﺍﻟﺮﻓﯿﻊ ﺭﺣﯿﻤﯽ. (1392). «کتابخانه‌های ﻫﺮﺍﺕ ﻋﻬﺪ ﺗﯿﻤﻮﺭﯼ ﻭ ﻧﻘﺶ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﻭ ﺍﺭﺗﻘﺎﺀ ﻋﻠﻢ ﻭ ﺩﺍﻧش». ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ. (ﺷﻤﺎﺭﻩ 8)،7-28.
  8. پیرنیا، محمدکریم. (1385). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: سروش دانش.
  9. جامی، نور­الدین عبدالرحمن. (1363). دیوان کامل جامی. تهران: پیروز.
  10. جماعه، بدر­الدین. (1388). آموزشنامه: فرهنگ فرادهی و فراگیری در اسلام. گزارش و پژوهش محمدحسین ساکت. تهران: نشرنی.
  11. حافظ ابرو، عبد­الله بن لطف­الله. (1380). زبده التواریخ. تصحیح سید کمال حاج سید جوادی. ج5. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  12. حسن‌آبادی، ابوالفضل. (1397). «منشآت‌های دورۀ تیموری (بر اساس تحلیل منشأالانشاء)». گنجینه اسناد. (شماره 4)، 6-25.
  13. خزایی، محمد. (1388). «ساختار و نقش‌مایه‌های مدارس دوره تیموری در خطه خراسان». مطالعات هنر اسلامی. (شماره 11)، 59-78.
  14. خواندمیر، غیاث ­الدین بن همام­الدین. (1339). (تکمله) تاریخ روضة الصفا. تهران: کتابخانه خیام.
  15. خواندمیر، غیاث­ الدین بن همام­الدین. (1362). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانه خیام.
  16. خواندمیر، غیاث­ الدین بن همام­الدین. (1372). مآثرالملوک؛ به‌ضمیمه خاتمه خلاصه الاخبار و قانون همایی. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
  17. خواند میر، غیاث­ الدین بن همام­الدین. (1380) .تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. تصحیح محمود دبیرسیاقی. تهران: کتابفروشی خیام.
  18. ذرنوخی، مریم. (1390). «آموزش در ایران در قرن نهم هجری (تیموریان و ترکمانان)». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
  19. راقم سمرقندی، میرسید شریف. (1380). تاریخ راقم. به‌کوشش منوچهر ستوده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  20. رحم خدا، رقیه. (1395). «بررسی دستاوردهای علمی و فرهنگی شاهرخ تیموری». تاریخنامه خوارزمی. (شماره 12)،99-116.
  21. رئیسی‌نافچی، ریحانه. (1383). «نهاد آموزش در عصر حکومت تیموریان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا تهران، دانشکده تاریخ ادبیات و زبان‌های خارجی.
  22. زمچی اسفزاری، معی­الدین محمد. (1339). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. تصحیح محمد کاظم امام. ج1. تهران: دانشگاه تهران.
  23. زمچی اسفزاری، معی­الدین محمد. (1398). منشآت اسفزاری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس.
  24. سابتنلی، ماریا. (1395). امیر علی شیر نوایی و روزگار او. ترجمه جواد عباسی. مشهد: طنین قلم.
  25. سلطان‌زاده، حســین. (1364). تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون. تهران: آگاه.
  26. سمرقندی، کمال­الدین عبدالرزاق. (1365). مطلع سعدین و مجمع بحرین. تصحیح محمدشفیع لاهور. ج2. رشت: چاپخانه گیلانی لاهور.
  27. سمرقندی، محمد بن عبدالجلیل؛ و ابوطاهر خواجه. (1367). قندیه و سمریه: دو رساله در تاریخ مزارات و جغرافیای سمرقند. به‌کوشش ایرج افشار. بی‌جا: موسسه فرهنگی جهانگیری.
  28. شهیدثانی، زین­الدین بن علی. (1369ق). منیة المرید فی أدب المفید و المستفید. ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی. تهران: علمیه اسلامیه.
  29. طلایی، مریم؛ و همکاران. (1397). «ارائه طرح مجتمع اخلاصیه هرات (880-886ق)». معماری و شهر سازی آرمان شهر. (شماره 25)، 97-109.
  30. غنیمه، عبدالرحیم. (1388). تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی. ترجمه نورالله کسائی. تهران: دانشگاه تهران.
  31. فرهانی‌منفرد، مهدی. (1382). پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور. صفویان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  32. فصیح خوافی، احمد بن جلال‌الدین. (1339). مجمل فصیحی. تصحیح محمد فرخ. مشهد: باستان.
  33. فوربز منز، بئاتریس. (1392). قدرت، سیاست و مذهب در عصر تیموریان. ترجمه حسن اسدی. تهران: مولی.
  34. کاشفی، فخرالدین علی بن حسین واعظ. (2536). رشحات عین الحیات. تصحیح علی‌اصغر معینیان. تهران: بنگاه نیکوکاری نوریانی.
  35. کی منش، عباس. (1374). «کتابخانه­ های ایران در دوره تیموریان». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. (شماره 133)،155-171.
  36. گودرزی، معصومه. (1390). «سیستم آموزشی در دوره تیموریان». پایان­نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  37. مایل‌هروی، نجیب. (1370). «جایگاه آثار باخرزی در خراسان‌شناسی». مشکوه. (شماره 31). 168-182.
  38. میرجعفری، حسین (1385). تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان. تهران: سمت.
  39. میرخواند، محمد بن خواند شاه بن محمود. (1380). تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفا. تصحیح جمشید کیان­فر. تهران: اساطیر.
  40. نافچی، ریحانه. (1383). «نهاد آموزش در عصر حکومت تیموریان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهرا(س).
  41. نظامی باخرزی، عبدالواسع. (1371). مقامات جامی؛ گوشه‌هایی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان. به‌کوشش نجیب مایل هروی. تهران: نشرنی.
  42. نعمتی لیمایی، امیر. (1385). تاریخ آموزش و پرورش در روزگار فرمانروایی مغولان و تیموریان. تهران، امیدمهر.
  43. نوایی. میرنظام الدین علیشیر.(1363). با اهتمام علی اصغر حکمت. تهران. منوچهری.
  44. نیک ­پرور، محمد. (1351). کتابخانه­ های استان خراسان از آغاز اسلام تا عصر حاضر. مشهد: اداره کل فرهنگ و هنر خراسان.
  45. واصفی، زین­الدین محمود. (1349). بدایع الوقایع. تصحیح الکساندر بلدروف. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  46. واع‍ظ، اص‍ی‍ل‌ال‍دی‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه. ‌(1351). م‍ق‍ص‍د الاق‍ب‍ال‌ س‍ل‍طان‍ی‍ه‌ و م‍رص‍د الآم‍ال‌. ‌ب‍ه‌ک‍وش‍ش‌ نجیب م‍ای‍ل‌ ه‍روی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.‌
  47. وثیق، بهزاد؛ و رضا قدردان قراملکی. (1395). «مفهوم آموزش و تأثیر آن در معماری مدارس اسلامی (مقایسه­ ی تطبیقی مدارس سلجوقی و صفوی)». پژوهش­های معماری اسلامی. (شماره 3)،40-56.
  48. ویلبر، دونالد. (1374). معماری تیموری در ایران و توران. ترجمه کرامت‌الله افسر. محمد یوسف کیانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  49. همایون فرخ، رکن‌الدین. (1347). کتاب و کتابخانه‌های شاهنشاهی ایران. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
  50. هیلن براند، رابرت. (1380). معمــاری اســلامی. ترجمــه باقــر آیت‌الله زاده شیرازی. تهران: روزنه.
  51. یوسف اهل، جلال‌الدین. (1356). فرائد غیاثی. به‌کوشش دکتر حشمت مؤید. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

نسخ خطی

  1. مروارید، خواجه عبدالله. (بی‌تا). شرفنامه یا منشآت مروارید. شماره 2254. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
  2. منشآت ناشناخته. (بی‌تا). نسخه خطی شماره 16354. کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  3. منشآت ناشناخته. (بی‌تا). نسخه خطی شماره 85529. کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  4. Subtelny, Maria E. (2007). Timurids in Transition: Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Iran. Leiden: Brill.