اثرات اجرای طرح‌های توسعه شهری در تخریب مکان‌های باارزش شهر زیارتی-گردشگری مشهد

نوع مقاله : تاریخ شهرسازی خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه مدیریت و برنامه ریزی گردشگری، پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی، مشهد، ایران

چکیده

در تمامی کشورهای دنیا، مدیریت شهری یکی از نیروهای پویایی شهر است. در این میان، انواع طرح‌های توسعه شهری از مهم‌ترین ابزارهای مداخله مدیریت شهری به نمایندگی از حاکمیت می‌باشد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل اثرات اجرای طرح‌های توسعه شهری بر مکان‌های باارزش تاریخی-هویتی شهر مشهد، علل تغییر کاربری و تخریب بافت تاریخی و ابنیه باارزش و ارزیابی مجموعه اقدامات و پروژه‌های شهری انجام‌شده در بخش مرکزی شهر مشهد تدوین گردیده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است که در بخش تحلیل فضایی از روش تفسیر بصری عکس‌های هوایی قدیمی و تصاویر ماهواره‌ای با رزولوشن 5/0 متر استفاده شده است. چهارچوب تحلیلی پژوهش با تأکید بر مفاهیم سه‌گانه لوفور از ابعاد فضا، شامل پرکتیس فضایی، فضای بازنمایی، خصوصاً بازنمایی فضایی شکل گرفته است. نتایج نشان می‌دهد، سیاست‌ها و طرح‌های شهری اجراشده در بخش مرکزی شهر مشهد، به هویت تاریخی آن آسیب جدی زده است. شیوه بازنمایی هویت‌زدای حاکم بر این فضا، قادر به حفظ بافت تاریخی، حتی به‌صورت تک بنا نیز نبوده و موجب جمعیت‌زدایی و کارکردزدایی بافت‌های تاریخی شهر مشهد و از بین رفتن مفهوم محله در این مناطق کهن شده است. تأکید بر حفاظت از لکه‌های باقی‌مانده بافت تاریخی، تلاش در نگاه‌داشت جمعیت بومی، بازآفرینی و احیاء محلات تاریخی، ایجاد تعادل بین حفاظت و توسعه در طرح‌ها و اقدامات مدیریت شهری و کاربری‌بخشی ابنیه از طریق فعالیت‌های فرهنگی مانند گردشگری، راهبردهای قابل‌پیشنهاد برای آیندۀ چنین پهنه‌هایی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical analysis of the effects of urban development plans on the destruction of valuable places in the pilgrimage-tourism city of Mashhad

نویسندگان [English]

  • Javad Farhadi 1
  • masoomeh tavangar 2
1 PhD Degree, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Tourism Management and Planning, Jihad University Tourism Research Institute, Mashhad, Iran
چکیده [English]

In all countries of the world, urban management is one of the dynamic forces of the city. Among these, various urban development plans are the most important tools of urban management intervention on behalf of the government. The present article aims to analyze the effects of urban development projects on the destruction of historical-identity sites in Mashhad, the causes of land use change and destruction of valuable historical buildings and structures in Mashhad and evaluation of urban actions and projects in the central part of Mashhad Has been. This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of nature and method. In the spatial analysis section, visual interpretation of old aerial photographs and satellite images with a resolution of 0.5 meters has been used. The analytical framework of the research is formed by emphasizing Lefebvre's three concepts of space dimensions, including spatial practice, representational space, especially spatial representation. The results show that the policies and urban plans implemented in the central part of Mashhad have seriously damaged its historical identity. The depopulation representation in this space has not been able to preserve the historical context, even as a single building, and has led to the depopulation and de-functionalization of the historical contexts of Mashhad and the disappearance of the concept of neighborhood in these ancient areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial analysis
  • Valuable place
  • Tourism
  • Critical approach
  • Mashhad
  1. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان رضوی. (1398). اطلاعات آثار ثبتی شهرستان و شهر مشهد.
  2. اشمید، کالوین.(1393). «نظریۀ تولید فضای هانری لوفور؛ به‌سوی دیالکتیک سه وجهی». درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور. ترجمه آیدین ترکمه. تهران: تیسا.
  3. افروغ، عماد.(1394). فضا و جامعه؛ فضای شهری و نابرابری اجتماعی. تهران: علم.
  4. توانگر، معصومه. (1397). «تبیین نقش شهر با رویکرد تبارشناسی». رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. اهواز: دانشگاه شهید چمران.
  5. دفتر معماری و طراحی شهری وزارت مسکن و شهرسازی. (1385). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری (تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران). تهران: پیام سیما.
  6. رهنما، محمدرحیم. (1388). شناسایی نقاط باارزش شهری. مشهد: جهاد دانشگاهی.
  7. ژلنیتس، آندژی. (1396). فضا و نظریه اجتماعی. ترجمه آیدین ترکمه. تهران: علمی و فرهنگی.
  8. سازمان نقشه‌برداری کشور. (1398). عکس هوایی از حرم مطهر و بافت مرکزی شهر مشهد، سال 1335ش و 1354ش.
  9. سلطانی‌فرد، هادی. (1390). «نقش دگرگونی سازمان فضایی شهر سبزوار بر توسعه شهر معاصر». رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. تهران: دانشگاه تهران.
  10. شهرداری منطقه ثامن مشهد. (1396). اطلاعات پروژه‌های در حال اجرای بافت پیرامون حرم مطهر رضوی(ع).
  11. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. (1396). برنامه راهبردی به سازی و هدایت موزون توسعه در بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع). تهران: وزارت راه و شهرسازی.
  12. عامری، محمود؛ و همکاران. (1390). «ارائه الگویی جهت جلب مشارکت مردم در طرح‌های توسعه پایدار حمل و نقل زمینی». علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. (شماره 13)، 22-10.
  13. عربی، عباس؛ و حسن رضا انتظار یزدی. (1387). «بررسی شیوه‌های مداخله در بافت‌های فرسوده شهری و ارائه مدل بهینه مداخله». اولین همایش به سازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری. مشهد: شهرداری مشهد.
  14. عزیزی فرد، عبدالرضا؛ و همکاران. (1399). «تحلیلی بر نقش سیاست‌های دولت و مجاورت بازار بر تغییرات کارکردی و زوال محله‌های شهری (مطالعه موردی: محله سیروس شهر تهران)». جغرافیای اجتماعی شهری. (شماره 7)، 259-239.
  15. علی‌آبادی، زینب؛ و حمیدرضا بابایی. (1396). «تحلیل تأثیر طرح‌های توسعه شهری بر ساختار فضایی خرد و کلان‌شهرها (مطالعه موردی: طرح محور زینبیة شهر زنجان». پژوهش‌های جغرافیایی و برنامه‌ریزی شهری. (شماره 5)،670-645.
  16. کلمن، ناتانیل. (1396). لوفور برای معماران. ترجمه سپیده برزگر. تهران: کتاب فکر نو.
  17. گلکار، کوروش. (1393). آفرینش مکان پایدار: تأملاتی در باب نظریه طراحی شهری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  18. لوفور، هنری. (1393). ماتریالیسم دیالکتیکی. ترجمه آیدین ترکمه. تهران: تیسا.
  19. لوفور، هنری. (1395). بقای سرمایه‌داری. ترجمه آیدین ترکمه. تهران: تیسا.
  20. مرکز آمار ایران. (1395). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
  21. معاونت گردشگری و زیارت شهرداری مشهد. (1397). گزارش آثار ثبتی شهر مشهد.
  22. مقدم‌آریایی، علی؛ و همکاران. (1387). «امکان‌سنجی تحقق رویکرد تنظیم مجدد زمین در بافت‌های فرسوده شهری». اولین همایش به سازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری. مشهد: شهرداری مشهد.
  23. نژاد ابراهیمی، احد؛ و همکاران. (1392). «ارزش و ارتباط آن با رویکرد مداخله در آثار فرهنگی-تاریخی، مرمت و معماری ایران». مرمت و معماری ایران(شماره 6)، 98-79.
  24. نصر، طاهره. (1393). «واکاوی معنای هویت در سنجش پارادایم: تحلیل جایگاه حیات‌بخشی در بافت شهر». هویت شهر. (شماره 18)، 26-13.
  25. هاروی، دیوید.(1395). عدالت اجتماعی و شهر. ترجمه فرخ حسامیان و محمدرضا حائری و بهروز منادی‌زاده. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
  26. Altrock, Uwe. (2006). spatial planning and urban development in the new EU member states: from adjustment to reinvention. USA: Ashgate publishing.
  27. Foucauit, Michel. (1980). Power/ Knowledge. Edited by colin Gordon, Brighton.
  28. Gospodini, Aspa. (2010). "European Cities in Competition and the New Uses of Urban Design". Journal of Urban Design. (vol 7). 59-73.
  29. Montgomery, John. (2007). The New Wealth of Cities, city dynamics and the fifth way. Aldershot: Ashgate.
  30. Onder, Deniz Erinsel. (2010). "Reading urban spaces by the space-syntax method: A proposal for the South Halic Region." Cities. (vol 27), 260-271.
  31. Pendlebury, John. (2005). "The Modern Historic City: Evolving Ideas in Mid-20th-century Britain". Journal of Urban Design(vol 10), 253-273.
  32. Pendlebury, John. (2009). Conservation in the age of consensus. USA and Canada: Rutledge.