نهادینگی پزشکی نوین در مشهد (1344-1313ق)

نوع مقاله : جغرافیای تاریخی خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،

3 استاد بازنشسته، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه بیرجند، ایران

چکیده

پزشکی نوین از اواخر حکمرانی ناصرالدین­شاه قاجار وارد مشهد شد و به‌تدریج مراحل رشد آن تا پایان سلطنت احمدشاه ادامه یافت. هرچند پزشکی نوین در مشهد با مخالفت پیروان طب سنتی روبرو شد، اما به‌مرور زمان، طب نوین جایگاه برتری یافت و طب قدیم خود را با آن هماهنگ ساخت. ازآنجاکه برای یافتن تاریخچه طب نوین در مشهد، نیاز به شناسایی بیماری‌ها و درمان آن‌ها می‌باشد، پژوهش حاضر درصدد است که با شیوه توصیفی-تحلیلی به شناسایی وضعیت پزشکی نوین، بیماری‌های رایج و درمان آن‌ها از هنگامی‌که طب جدید در مشهد موردتوجه قرار گرفت، یعنی از اواخر دوره قاجار- یک دوره زمانی 30 ساله (1344-1313ق)- را موردبررسی قرار دهد. پژوهش حاضر با ارائه تصویری به نقش آموزش‌های نوین در تغییر شیوه‌های درمانی، شناسایی بیماری‌ها، چگونگی ورود و نهادینه شدن پزشکی نوین در مشهد و آگاهی‌های مردم نسبت به بهداشت فردی و عمومی می‌پردازد که به تأسیس مطب‌های خصوصی، درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها، مراکز آموزش پزشکی و امر سالم‌سازی و معاینات و معالجات فردی و گروهی منجر شد. متعاقباً خدمات پزشکی، نتایج قابل‌توجهی برای جامعه مشهد به همراه داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Institutionalization of modern medicine in Mashhad at Qajar era (1895-1925 A.D.)

نویسندگان [English]

  • Abbas Rakhshani 1
  • Ardeshir Asadbeigi 2
  • Seyed Hossein Rais Sadat 3
1 PhD Student, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Theology, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Theology, Islamic Azad University, Mashhad,
3 Retired Professor, Department of History, Faculty of Literature, Birjand University, Iran
چکیده [English]

Modern medicine entered Mashhad at the beginning of fourteen century A.H. and its development continued to the end of the Ahmad Shah Qajar dynasty. Even though, modern medicine followed by the contrary of some traditional followers, but gradually traditional medicine matched itself with modern medicine. So the perception of modern medicine in Mashhad needs to the detection of common diseases and their treatment. This article is written in descriptive and analytical method and its aim is to cognition of modern medicine, Common diseases, and their treatment.
This article debates that modern teaching has a special role in the modern treatment and new methods, then it emphasizes people’s awareness of Personal and general hygiene which leads to the Establishment of private clinics, infirmaries, hospitals, the center of medical teaching, modern health checkup and treatment in Mashhad. Therefore, Modern medical services lead to significant results for the society of Mashhad.


کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar era
  • Mashhad
  • Hospitals
  • Detection
  • medical teaching
  • treatment
  1. آذری­خاکستر، غلامرضا. (1395). تاریخ پزشکی نوین مشهد. مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی.

    اخوینی، ربیع بن احمد. (1371). هدایه المتعلمین. مشهد: دانشگاه فردوسی.

    الدر، جان. (1333). تاریخ میسیون آمریکایی در ایران. ترجمه سهیل آذری. تهران: نور جهان.

    الگود، سریل. (1352). تاریخ پزشکی ایران. ترجمه محسن جاویدان. تهران: اقبال.

    الگود، سریل. (1357). طب در دوره صفویه. ترجمه محسن جاویدان. تهران: دانشگاه تهران.

    اوبن، اوژن. (1362). ایران امروز، سفرنامه و خاطرات اوژن اوبن. ترجمه علی‌اصغر سعیدی. تهران: نقش‌جهان.

    باقری، منصوره؛ و همکاران. (1388). «بررسی تحلیلی اطلاعات پزشکی در نشریات ادواری فارسی دوره قاجار». تاریخ پزشکی. (شماره 1)، 169-147.

    براتی، محمد و همکاران. (1396). «بررسی تأثیر تغییرات اقلیمی بر روی بیماری‌های انگلی». علوم پیراپزشکی و بهداشت نظامی. (شماره 2)، 54-42.

    بهاءالدوله. (1382). بهاءالدین بن میر قوام الدین. تهران: دانشگاه علوم پزشکی.

    حاتمی، حسین؛ و سید منصور رضوی. (1392). بهداشت عمومی. تهران: دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.

    حسن‌آبادی، ابوالفضل. (1390). روش‌شناسی و موضوع یابی مطالعات شهری در تاریخ شفاهی. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

    حسین زاده، سالم؛ و همکاران. (1395). دارالشفای رضوی در گذر زمان (گزیده اسناد). مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی.

    دل‌آسائی، محمود. (15/12/1397). مصاحبه. مشهد: مطب (خیابان احمدآباد).

    رحمانیان، داریوش؛ و همکاران. (1391). «جایگاه عتبات عالیات در مناسبات ایران و عثمانی عصر قاجار». مطالعات تاریخ فرهنگی. (شماره 13)، 17-18.

    زیرینسکی، میشل. (1367). «مباحث سیاسی مسیونرهای کلیسای انجیلی و رابطه آمریکا با ایران دوره پهلوی». ترجمه علی مجتهد شبستری. سیاست خارجی. (شماره 8)، 508-491.

    ستاد فرماندهی وزارت جنگ انگلستان مستقر در هندوستان. (1380): فرهنگ جغرافیائی خراسان. ترجمه کاظم خادمیان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

    سرنا، کارلا. (1362). سفرنامه کارلا سرنا. ترجمه علی‌اصغر سعیدی. تهران: کتاب‌فروشی زوار.

    سیاح، حمید. (1346). خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت. تهران: امیرکبیر.

    طبری، علی بن سهل. (1423). فردوس الحکمه فی الطب. بیروت: دارالکتب العلمیه.

    عظیم زاده تهرانی، طاهره. (1380). «نگاهی به تکاپوهای تبلیغ­گران آمریکایی در مشهد». فرهنگ خراسان. (شماره 4-3)، 215-218.

    فلور، ویلم. (1387). سلامت مردم در ایران قاجار. ترجمه ایرج نبی­پور. بوشهر: علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر.

    کرزن، جرج ناتانیل. (1373). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی و فرهنگی.

    گنج­بخش زمانی، محسن. (1389). «توسعه بهداشت در اواخر دوره قاجار». تاریخ پزشکی. (شماره 3)، 155-139.

    متولی­حقیقی، یوسف؛ و غلامرضا آذری خاکستر، (1393). «بررسی عملکرد روسیه در زمینه پزشکی نوین در مشهد (1889-1945م/ 1306- 1364ق)». تاریخ پزشکی. (شماره 18)، 126-129.

    مجد، محمدقلی. (1387). قحطی بزرگ. ترجمه محمد کریمی. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.

    مدرس­رضوی، محمدتقی و همکاران. (1386). مشهد در آغاز قرن چهاردهم خورشیدی مشهور به گزارش مکتب شاهپور. تصحیح مهدی سیدی. مشهد: آهنگ قلم.

    مستغری، جعفر بن محمد. (1385ق). طب النبی. نجف: مکتبه الحیدریه.

    معرفتی، شادی. (1390). «بررسی کتاب گزیده اسناد نظام آموزش و مجلس شورای ملی». اسناد بهارستان. (شماره 2)، 388-379.

    منظورالاجداد، سید محمدحسین؛ و همکاران. (1388). «وبا و اقدامات دولت پهلوی اول برای مقابله با شیوع آن». تاریخ پزشکی. (شماره 1)، 188-171.

    میرزا صالح، غلامحسین. (1387). فروپاشی قاجار و برآمدن پهلوی. تهران: نگاه معاصر.

    ناطق، هما. (1358). مصیبت وبا و بلای حکومت. تهران: گستره.

    نجف­زاده، علی. (1394). کنسولگری‌ها، مستخدمان و مستشاران خارجی در مشهد. مشهد: انصار.

    نجف­زاده، علی و جلیل قصابی گزکوه. (1397). «نقش مؤسسات خیریه داخلی و خارجی در رفع بحران قحطی مشهد در دوره جنگ جهانی اول»، پژوهشنامه خراسان بزرگ. (شماره 33)، 48-31.

    نجم‌آبادی، محمود. (1371). تاریخ طب در ایران. تهران: دانشگاه تهران.

    نصر، سید حسین. (1386): علم و تمدن در اسلام. ترجمه احمد آرام. تهران: علمی و فرهنگی.

    نوروزی، جمشید؛ و فاطمه معزی. (1396). «موانع و مشکلات حمل جنازه شیعیان هند به مشهد در اواخر دوره قاجار». گنجینه اسناد. (شماره 2)، 99-70.

    هروی، موفق بن علی. (1346). الابنیه عن الحقایق الادویه. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: دانشگاه تهران.

    ییت، چارلز ادوارد. (1365). خراسان و سیستان، سفرنامه کلنل ییت به ایران و افغانستان. ترجمه مهرداد رهبری و قدرت­الله روشنی. تهران: یزدان.

    Ashworth, T. G. and etc. (1995): Tropical Pathology. vol 8. Germany: Springer.

    Benn, Edith Fraser. (1909). an overland trek from India. London: Longman and Co.

    Baker, Valentine. (1876). Clouds in the East, travel and adventures on the perso -turkoman frontier. London: Chatto & Windus

    Donelly, Karren. (2002). Leprosy, Hansen disease. New York City: Rosen publishing group.

    Ebrahimnejad, Hormoz. (2014): Medicine in Iran, profession, practice and politics, 1800-1925. London: Palgrave and Macmillan.

    Floor, Willem. (2020). “Qala-ye Mehrab Khan, the First Leprosarium in Iran”. Iranian Studies. (vol 53),9-41.

    Kumar, Wanish. (2013). Leishmania and Leishmaniasis. Midtown Manhattan: springer.

    Mosby. (2013). Mosby medical dictionary. Canada: Elsevier.

    Peters, Stephanie. (2005). Epidemic Cholera. Singapore: Marshal Cavendish Corporation.

    Sigerist, E. Henry. (1961). A History of medicine, early Greek, Hindu and Persian Medicine. vol II. London: oxford university press.

    Wishard, John. (1908). Twenty years in Iran. Grand Rapids: Fleming and Revel Company.

    Yate, Charles Edward. (1900). Khurasan and Seistan. Edinburg and London: William Blackwood and Sons.

    اسناد

    اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)

    11/10. (1300ش). «معالجات پزشکی دکتر لیچوارد در تربت حیدریه»، 10ص.

    12/10. (1302ش). «مخالفت علما با بستری و معالجه زنان در بیمارستان های آمریکایی»، 10ص.

    53/28. (1335ق). «تلگراف‌حاذق‌الدوله‌ به مجلس حفظ‌الصحه»، 44ص.

    25/1. (1335ق). «شیوع وبا در مشهد»، 534ص.

    46/33. (1305ق).«معاف گمرگی وسایل پزشکی دکتر لیچوارد»، 13ص.

    سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (ساکماق)

    1. (1305ق). «ممانعت ورود جذامی ها به شهر مشهد»، 2ص.