میزان تاثیر عوامل اقلیمی بر معماری مدرسه غیاثیه خرگرد خواف

نوع مقاله : تاریخ معماری خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 استادیار، گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران

3 دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزادی اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

اقلیم به‌عنوان عاملی تأثیرگذار در آسایش انسانی، همواره موردتوجه و ساختمان‌ها و بافت شهری عمدتاً همساز با آن بنا می­ شده­ اند. کوشش معماران سنتی نیز در آفرینش فضایی بوده است که با توجه به شرایط دوران خود، بتواند آسایش کالبدی انسان را به همراه داشته باشد. بنابراین چنین فرضیه­ای مطرح می‌شود که چه‌بسا اقلیم بیشتر از آنچه تصور می‌شود، در شکل­ گیری معماری بنا، نقش دارد. با توجه به اینکه رمزگشایی پایداری معماری بومی از گذشته تا به امروز، همواره از موضوعات موردتوجه محققان بوده است و به‌منظور سنجش فرضیه مذکور، این پژوهش سعی دارد ردپای تأثیرگذاری اقلیم را در مدرسه غیاثیه خرگرد در خراسان جستجو کند. مدرسه غیاثیه یادگاری از دوران تیموری و بنایی جاودان، واقع در روستای خرگرد از توابع شهرستان خواف ‌محسوب می­گردد. منطقه‌ای که از لحاظ اقلیمی دارای آب و هوای کویری با تابستان­های گرم و زمستان‌های سرد و نسبتاً خشک می‌باشد. با اذعان به شرایط سخت این حوزه اقلیمی، به نظر می‌رسد تنها راه مقابله با آن، برای دستیابی به رفاه و آسایش کاربران مدرسه، توجه ویژه به‌خصوصیات آب و هوایی منطقه است. بر این اساس، هدف از پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که اقلیم در شکل‌گیری کالبدی و سازماندهی فضاهای مدرسه غیاثیه به چه میزان نقش داشته است؟ و آیا این تأثیرپذیری را می‌توان عاملی برای جاودانگی این مدرسه برشمرد؟ این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه­ای و به‌ویژه مشاهده میدانی، به بررسی و تحلیل معماری بنای موردمطالعه بر مبنای شاخصه‌های اقلیم می‌پردازد. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که این شاخصه‌ها در اکثر مواقع، تنها عامل مهم شکل‌گیری کالبد و فضا بوده و در برخی موارد نیز تأثیر بسزایی داشته است. در واقع معمار بنا با توجه به ویژگی‌های اقلیمی منطقه، راهکارهای معماری هوشمندانه‌ای ارائه داده است تا آسایش حرارتی ساکنان را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The effect of climatic factors on the architecture of Ghiasiye School in Khargard, Khawaf

چکیده [English]

Climate, as an influential factor in human comfort, has always been a focus of attention, and urban buildings and textures have largely been aligned with it. Traditional architects have also sought to create a space that, given the conditions of its time, can bring about human physical comfort. Therefore, the role of climate in the formation of the body can be acknowledged. The Ghiasiye School is a reminder of the Timuri era, located in the village of Khargerd, a suburb of Khawaf. Khawaf city in Razavi Khorasan has a desert climate with hot summers and cold and relatively dry winters. Recognizing the harsh conditions of this climate, it seems that the only way to deal with it, for the sake of human thermal comfort, is to pay special attention to the climate characteristics of the region. Given that decoding the sustainability of indigenous architecture from past to present has always been a topic of interest to scholars, the main research question is to what extent climate has played a role in the physical formation and organization of Ghiasiye school spaces? This paper reviews and analyzes the architecture of the school based on climatic characteristics using a descriptive-analytical method and a library data collection tool, and in particular a field survey. The results of this study showed that these characteristics are, in most cases, the only important factor in the formation of body and space and in some cases have had a significant impact. In fact, according to the climate characteristics of the area, the architect has provided smart architectural solutions to optimally provide the residents with thermal comfort.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hot arid climate
  • Ghiasiye School
  • Khargerd
  • Human thermal comfort
  1.  ابراهیم بای مهری، (1392)، بناهای تاریخی خواف از صدر اسلام تا پایان دوره قاجار، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
  2.  اخترکاوان مهدی و دیگران، (1392)، «بررسی تعامل اصول معماری ایرانی و انرژی خورشیدی از منظر فرم، تقارن، و جهت گیری، نمونه موردی خانه عباسیان کاشان»، معماری و شهرسازی آرمانشهر، ش 11، صص 90-75.
  3. احمدی وحید و دیگران،( 1392) ، «انطباق طراحی خانه های مسکونی متناسب با اقلیم و معماری بومی»، کنفرانس معماری و شهرسازی و توسعه پایدار، مشهد.
  4. اذاتی مهری و برجیس زهرا، (1386)، «ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ ﺑﺮ اﺳﻠﻮب ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎزی ﻣﻮرد ارﺗﺒﺎط ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ ﺑﺎ اﻗﻠﯿﻢ»، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪ ای راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ازدﯾﺪﮔﺎه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ ، آستارا.
  5. استوار غلامرضا و موسی زاده ربابه، (1393) گزارش مرمت تزئینات کاشیکاری مدرسه غیاثیه خرگرد، اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی، مشهد.
  6. اسماعیلی شیما، (1395)، چگونگی تاثیر بازشوها بر تهویه طبیعی در خانه های سنتی،(نمونه موردی روستای کندلوس)، چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، اسپانیا.
  7.  اوکین برنارد، (1386)، معماری تیموری در خراسان، ترجمه علی آخشیتی، پژوهشهای آستان قدس، مشهد.
  8. توسلی محمود، (1381)، ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، تهران انتشارات پیام و پیوند نو
  9. پیرنیا محمد کریم ،( 1387) ، معماری ایرانی، به قلم غلامحسین معماریان، سروش دانش.
  10. جمالپور سمانه و اربابان آرش، (1394)، «تاثیر اقلیم بر شکل گیری معماری خانه های یزد»، همایش معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد.
  11. خانی سمیه و دیگران، (1391)، «بررسی تطبیقی معماری و تزئینات مدرسه غیاثیه خرگرد و مدرسه چهارباغ اصفهان»، مطالعات تطبیقی هنر، ش 4، 52-37.
  12.  خزایی محمد، (1388)، «ساختار و نقش مایه های مدارس دوره تیموری در خطه خراسان»، مجله مطالعات هنر اسلامی، ش 11، 79-59.
  13. حاجی قاسمی ، کامبیز ، (1379)، گنجنامه مدارس ، سازمان میراث فرهنگی کشور ، تهران.
  14.  حافظ نیا محمدرضا، (1397) مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، سمت، تهران.
  15.  حسین زاده رضا، (1376) بادهای 120 روزه سیستان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، شماره ۱۲۰ .
  16. رحیم زاده غلامحسین ، (1394)، «مدرسه غیاثیه خرگرد، جلوه ای از شکوه معماری عهد تیموری در ایران»، همایش نقش خراسان در شکوفایی هنر اسلامی، مشهد.
  17. رضایی فرشته و رضایی افسانه، ( 1393)، «ارزیابی عامل ناهمواری در پهنه بندی اقلیم – گردشگری استان خراسان رضوی»، مجموعه مقالات اولین همایش بین المللی علمی راهبردی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالش ها و چشم اندازها، مشهد.
  18. روبیاتی رحمان و فروزانفر فرید، ( 1396 )، «تاثیر مصالح و الگوهای معماری بومی اقلیم گرم و خشک در پایداری(معماری بومی استان خراسان جنوبی)»، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، شیراز
  19. زارعی محمد ابراهیم و میردهقان فضل ا...،  (1395)، «نقش الگوی حیاط مرکزی در تعدیل شرایط سخت اقلیم گرم و خشک منطقه یزد»، شهر ایرانی اسلامی، ش23، 19-5.
  20. سازمان هواشناسی خراسان رضوی، اطلاعات مربوط به درجه حرارت شهرستان خواف، 1384.
  21. سلطانزاده حسین، (1390)، «نقش جغرافیا در شکل گیری انواع حیاط در خانه های سنتی ایران»، پژوهش های جغرافیای انسانی، ش 75.
  22. شعاع برآبادی علی ، (1385)، احیاء کارکرد بافت قدیم شهر خواف، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  23. -صادقی، علی رضا، احمدی، فریال، (1389) ، «تأملی بر اصول معماری در دوره تیموری با تأکید بر بازشناخت بنای مدرسه غیاثیه خرگرد»، ماه هنر، ش 149، 111-106.
  24. طاهری مقدم علیرضا و کاظم نژاد سمانه، (1396)، «پالت رنگ کاشی کاری مدرسه غیاثیه خرگرد، بنای ماندگار دوره تیموری در خراسان»، مجله نگارینه هنر اسلامی، ش 13، 52-32.
  25. کامیابی سعید (1395) « تطبیق سیستم طبقه بندی اقلیمی بر معماری شهرهای استان خراسان رضوی »، جفرافیای سرزمین ش 50، 105-91.
  26. کسمایی مرتضی، (1389)، اقلیم و معماری، اصفهان، انتشارات خاک.
  27. فولادی وحدانه، طاهباز منصوره و ماجدی حمید، (1395)،  گنبد دوپوسته از منظر عملکرد حرارتی در اقلیم کویری کاشان، فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، ش 11، 106-90.
  28. کیانی یوسف، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی ، سمت، 1374.
  29. گلچین عارفی مهدی (1387)، «خواجه غیاث الدین پیر احمد خوافی (بانی مدرسه غیاثیه ی خرگرد)»، گستان هنر، ش 13، 89-84.
  30. قانقرمه عبد العظیم، روشن غلامرضا و شاهکویی اسماعیل، (1397)، «بازنگری در تعیین دمای پایه آسایش حرارتی مناطق اقلیمی متفاوت ایران به منظور محاسبه شاخص درجه- روز مورد نیاز سرمایشی و گرمایشی»، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، ش 105، 143-127.
  31. قائمی خسرو و اصیلی محسن، (1393)، «ارزیابی پتانسیل انرژی باد در منطقه خواف استان خراسان رضوی»، چهارمین کنفرانس رویکردهای نوین در نگهداشت انرژی، تهران.
  32. ﻗﺒﺎدﯾﺎن ،وﺣﯿﺪ،(1377)،ﺑﺮرﺳﯽ اﻗﻠﯿﻤﯽ اﺑﻨﯿﻪ ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان ،ﺗﻬﺮان، اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، ﭼﺎپ دوم
  33. قیومی مهرداد (1377) «مدرسه غیاثیه خرگرد»، فصلنامه رواق، ش 2، 89-83.
  34.  لولویی کیوان (1377) «مدارس چهار ایوانی خراسان»، مجله هنر، ش 38، 153-138.
  35. معماریان غلامحسین، 1386، آشنایی با معماری مسکونی ایرانی، گونه شناسی درونگرا، سروش دانش، تهران
  36. مجیدی فاطمه و فردین مهر محمد علی، (1392)، «بررسی و تحلیل انواع گنبد در ساختار بناهای سنتی ایران»، مجله صنعت ساختمان، ش 115، 37-30.
  37. محرر احمدی مژگان و گندمکار امیر (1391) ، «بررسی روند تغییر اقلیم آسایش استان خراسان رضوی در فصل تابستان با استفاده از شاخص دمای معادل فیزیولوژیک»، اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، تهران
  38. مفیدی سید مجید و مهناز محمودی، (1390)، «بررسی چگونگی تاثیر گذاری پلان معماری بادگیرها در کاهش دمای محیط»، علوم و تکنولوژی محیط زیست، ش 1،  صص 91-83.
  39. هوشیاری محمدمهدی و پورنادری حسین، (1395)، «تحلیل و بررسی نظریه پیرنیا درباره رون اصفهانی در فضای شهری و معماری سنتی اصفهان»، هویت شهر،ش 27، صص 64-53.
  40. هاشمی حسن و دیگران، (1395)، «بررسی نقش اقلیم بر نوع معماری و تزئینات حسینیه نواب بیرجند» ، پژوهش­های باستان شناسی، ش 11، صص 163-151.
  41.  ویلبر دانلد (1387) «قوام الدین شیرازی معمار دوره تیموریان»، ترجمه هدیه نوربخش، گستان هنر، ش 13، 83-74
  42. ویلبر، دونالد؛ گلمبک، لیزا. ، (1374) معماری تیموری در ایران و توران، مترجم: کرامت ا... افسر و محمد یوسف کیانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. چاپ اول.