تحلیل تاریخی تحولات ساختاری- هویتی در کهن شهرهای ایرانی اسلامی نمونه موردی: کهن شهر کاشمر

نوع مقاله : تاریخ شهرسازی خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد گروه طراحی شهری، دانشکده هنر و معماری ،دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

نحوه نگرش به جهان، اقتصاد، چگونگی تعامل با زیست‌بوم، مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ساختار شهری و هویتی شهرهای تاریخی ایرانی را رقم‌زده است. ساختار و استخوان­بندی شهرها در بستر تاریخ و با تغییر دوره‌های حکومتی، تغییرات بسیاری پذیرا بوده است، بنابراین تحلیل و واکاوی ساختار و سازمان فضایی شهرها و شناسایی عناصر هویتی حائز اهمیت است. ترشیز (کاشمر) با قدمت 2000 ساله و با سابقه استقرار قوم پارت، شهری با تاریخ پرفراز ‌و ‌نشیب می­باشد که در مسیر تداوم تاریخی، آگاهانه و ناآگاهانه، چهرۀ کالبدی متفاوتی یافته است. هدف پژوهش حاضر، بررسی تحولات ساختاری و هویتی شهر کاشمر از دوران زرتشت تاکنون و همچنین شناسایی عناصر شاخص و فضاهای شهری مهم در ساختار شهری می‌باشد. این پژوهش به لحاظ محتوایی تاریخی با روش توصیفی-تحلیلی و تفسیری سامان یافته است. رویکرد کلی پژوهش مبنی بر تحلیل و بررسی تأثیرگذاری حوادث تاریخی بر ساختار فضایی و یادمان‌ها و عناصر به‌جای ‌مانده از آن ‌می‌باشد. نتیجه‌ حاصل شناسایی ساختار اصلی و ثانویه شهر و با تأکید بر مرکز شهر کاشمر به‌عنوان مجموعه‌ای به‌هم‌پیوسته از مسجد جامع، بازار، مدرسه علمیه، کاروانسرا و لبه‌های فعال تجاری است و حفظ و بازطراحی آن‌ها به‌منظور ارتقای هویت در توسعه‌های جدید شهر کاشمر پیشنهاد شده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Analysis of Identical Structural Changes in Ancient Iranian Islamic Cities, Case Study: Kashmar, Iran

چکیده [English]

Abstract
The way of thinking about the world, and social, cultural and political conditions had shaped the urban structure and identity of Iranian cities. The structure of cities has been incredibly changed during history; therefore, analysis of the spatial structure of the city and identification of identity elements are crucial. Torshiz (Kashmar), dating back to the 2000s with history of the residence of People of the Parthian Empire, was a city with vicissitude history, found different physical form consciously or unconsciously. The purpose of this article is to investigate the structural and identity changes of Kashmar from the Zoroaster era to date, and identify the city elements important in the urban structure. This research has historical content based on with descriptive-analytical and interpretive research method. The general approach is based on the analysis and study of the impact of historical events on the spatial structure and elements. The results are the identification of the main and secondary structure of the city and emphasizing the city center as an integral combination of master mosque, bazaar, seminary, caravanserai and commercially active edges, and it is proposed to preserve and redevelop them to promote identity in the new developments of Kashmar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • City Structure
  • Identical Elements
  • Historical Changes
  • Ancient Iranian Islamic City
  • Kashmar City
  1. افشار سیستانی، ایرج. (1378). شناخت استان خراسان. تهران: هیرمند.
  2. افشار سیستانی، ایرج. (1387). پژوهشی در نام شهرهای ایران. تهران: روزنه.
  3. اهری، زهرا. (1394). «شناسایی ساختار ثانویه شهر ایرانی در دوره قاجاریه». هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی. (شماره 20)، 34-23.
  4. اهری، زهرا. (1395). «تأملی بر مفهوم ساختار و چگونگی شناسایی آن در شهر ایرانی پیش از دوران مدرن». پژوهش معماری و شهرسازی اسلامی. (شماره 2)، 69-45.
  5. ایران دوست، کیومرث؛ و آرمان بهمنی اورامانی. (1390). «تحولات کالبدی بازار سنتی در شهرهای ایران، مطالعه موردی: بازار شهر کرمانشاه». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. (شماره 5)، 15-5.
  6. بذرگر، محمدرضا. (1382). شهرسازی و ساخت اصلی شهر. شیراز: کوشامهر.
  7. پاکزاد، جهانشاه. (1394). تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران از آغاز تا دوران قاجار. تهران: آرمانشهر.
  8. حبیبی، محسن. (1387). از شار تا شهر (تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر)، تهران: دانشگاه تهران.
  9. حسینی، احمد. (1383). تاریخ بردسکن با نگاهی ویژه به ترشیز قدیم. سبزوار: امید مهر.
  10. حقیقت، عبدالرفیع. (1376). فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستان‌های ایران. تهران: کومش.
  11. حموی، یاقوت بن عبدالله. (1380). معجم البلدان. ج1. ترجمه علی نقلی منزوی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  12. خالدیان، ستار؛ و همکاران. (1393). «تببین جایگاه اسلام در روند شهرنشینی و سازمان فضای شهر ایران». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. (شماره 17)، 18- 5.
  13. حمیدی، ملیحه؛ و همکاران. (1376). استخوان بندی شهر تهران؛ جلد اول، بررسی مفاهیم و نمونه ها (ایران و جهان). تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران.
  14. خسروی، محمدرضا. (1372). تاریخ کاشمر. مشهد: آستان قدس رضوی.
  15. دانشپور، سیدعبدالهادی؛ و مریم روستا. (1391). «خوانش ساختار شهر؛ گامی به‌سوی شکل شناسی شهری». انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. (شماره 4)، 54-45.
  16. دانشپور، عبدالهادی؛ و الهام شیری. (1394). «عناصر کالبدی، کارکردی شکل‌دهنده به هویت بافت‌های تاریخی شهر ایرانی اسلامی». نقش‌جهان. (شماره 5)، 25- 17.
  17. رهنمایی، محمدتقی؛ و همکاران. (1386). «سیر تحول ساختاری و عملکردی محله در شهرهای ایران». جغرافیای ایران. (شماره 12)، 43-19.
  18. سعیدیان، عبدالحسین. (1379). شناخت شهرهای ایران. تهران: علم و زندگی.
  19. سلطانزاده، حسین. (1362). روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران. تهران: آگاه.
  20. سلطانی­فرد، هادی؛ و همکاران. (1392). «تحلیل دگرگونی ساختار کالبدی- فضایی شهر ایرانی-اسلامی مطالعه موردی: شهر سبزوار». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. (شماره 14)، 21- 13.
  21. شیعه، اسماعیل؛ و همکاران. (1392). «بررسی تعامل مراسم آیینی و ساخت شهر مشهد در طرح‌های توسعه شهری، نمونه موردی مراسم عزاداری ایام محرم و صفر در بافت قدیم مشهد». پژوهش‌های معماری اسلامی. (شماره 1)، 120- 103.
  22. فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه. ویرایش فریدون جنیدی. ج3. تهران: بنیاد نیشابور، بلخ.
  23. گابریل، آلفونس. (1348). تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران. ترجمه فتحعلی خواجه‌نوری. تهران: اساطیر.
  24. لسترنج، گای. (1383). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
  25. مشکوتی، نصرت‌الله. (1345). فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
  26. مهندسین مشاور معمار و شهرساز پلی اربانیک. (1361). طرح جامع شهر کاشمر. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
  27. مهندسین مشاور معمار و شهرساز زیست کاوش. (1386). طرح تفصیلی شهر کاشمر. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.