تبیین تاثیر تجربه فضایی مساجد بر ترمیم روان (مطالعه موردی مسجد گوهرشاد)

نوع مقاله : تاریخ شهرسازی خراسان بزرگ

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد بین‌المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی ،جزیره کیش، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

3 استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران

چکیده

معماری مساجد در ایران یکی از مهم‌ترین کاربری‌هایی است که در طول تاریخ در جهت ترمیم روان، ساخته‌شده و با توجه به اهمیت مقام معنوی این مکان‌ها، موردتوجه زائران از حیث فضایی آرام‌بخش همراه با تجلی باورهای عرفانی بوده است، اما در دوره کنونی در حوزة ساخت مساجد، توجه به مسئله ترمیم و بهبود روان غافل مانده و این امر ناشی از عدم شناخت و پرداخت کافی به آن در پژوهش‌های راهبردی است. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر تحلیل تجربه فضایی مساجد به‌منظور ترمیم روان مخاطبان آن، در راستای ضرورت بازتولید کیفیت فضایی مساجد تاریخی در مساجد عصر حاضر است و در این راستا از رویکرد کیفی و روش استدلال منطقی که در آن سه قضیة تجربی، تحلیلی و متافیزیکی در جهت راهبرد تحقیق مطرح‌شده‌اند و در نمونه موردی (مسجد گوهرشاد شهر مشهد) استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که کیفیت تجربه فضایی در مسجد گوهرشاد با تنوع ظهور عناصر کالبدی از ابتدا تا انتها و در تک‌تک فضاهای این مسجد مبنی بر دیدگاه آرامش و بهبود ترمیم روان زائر شکل‌گرفته است. ضمن آنکه در تحلیل بنا، به اتکای فهم ترمیم روان از طریق تجربه فضایی، حضور در فضای مسجد و استشمام هوا همراه با بوی نم و باد مطلوب در هماهنگی با دریافت­های حسی از فضا بیرونی مسجد، عالمی وصف‌ناپذیر را به نمایش درآورده است که در جهت بهبود درک این عالم وصف‌ناپذیر تناسبات، فرم، مصالح، حرکت از زمین به آسمان، چه در محیط داخلی و چه خارجی، قابل‌درک است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Impact of Spatial Experience of Mosques on Mental Restoration(A case study:Goharshad Mosque)

چکیده [English]

Abstract
The architecture of mosques in Iran is one of the most important uses in the history of the psyche restoration, and due to the importance of the spiritual status of these places, pilgrims have been interested in a relaxing atmosphere with the manifestation of mystical beliefs. However, in the current time, in the field of building mosques, attention to the issue of repairing and improving the psyche has been neglected, and this is due to the lack of sufficient knowledge and payment in strategic research. Accordingly, the main purpose of the present study is to analyze the spatial experience of mosques in order to restore the psyche of its audience in line with the need to reproduce the spatial quality of historic mosques in modern mosques. In this regard, the qualitative research approach and the logical reasoning research method have been used in which three experimental, analytical and metaphysical theorems have been proposed for the research strategy in the case study(Goharshad Mosque in Mashhad). Finally, the results indicate that the quality of spatial experience in Goharshad Mosque with the variety of physical elements from the beginning to the end and in each space of this mosque based on the view of tranquility, has improved the recovery of pilgrims. In the analysis of the building, relying on the understanding of mental restoration through spatial experience, presence in the mosque space and inhaling the air along with the pleasant smell of wind and wind in harmony with sensory perceptions of the outside space of the mosque, has shown an indescribable world. In order to improve the understanding of this indescribable world, proportions, forms, materials, moving from earth to sky, both inside and outside, can be understood.


کلیدواژه‌ها [English]

  • Space
  • space experience
  • mental restoration
  • mosque architecture
  • Goharshad mosque
  1. اردلان، نادر؛ و لاله بختیار. (1380). حس وحدت. ترجمه حمید شاهرخ. اصفهان: خاک.
  2. استیرلن، هانری. (1377). اصفهان تصویر بهشت. ترجمه جمشید ارجمند. تهران: پژوهش فرزان.
  3. اکبری، علی. (۱۳۹۷الف). برداشت‌هایی فلسفی از مبانی نظری معماری. قزوین: جهاد دانشگاهی.
  4. اکبری، علی. (۱۳۹۷ب). «فهم روایتگری معماری مبتنی بر نسبت دیالکتیک فضا زمان با بدن». پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران. (شماره 8). 97-75.‎
  5. الکساندر، کریستوفر؛ و مهرداد قیومی بیدهندی. (1393). معماری و راز جاودانگی راه بی‌زمان ساختن. تهران: روزنه.
  6. بازرگان، عباس. (۱۳۹۷). مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته. تهران: دیدار.
  7. بورکهارت، تیتوس. (۱۹۶۳). هنر مقدس. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
  8. بهشتی، سید محمد. (1389). مسجد ایرانی، مکان معراج مؤمنین. تهران: روزنه.
  9. پالاسما، یوهانی. (۱۳۹۵). خیال مجسم، تخیل و خیال‌پردازی در معماری. ترجمه علی ‌اکبری. تهران: پرهام‌نقش.
  10. پرتوی، پروین. (۱۳۹۴). پدیدارشناسی مکان. تهران: فرهنگستان هنر.
  11. پیرنیا، کریم. (1387). مساجد، مجموعه معماری ایران، دوره اسلامی. گردآورنده یوسف کیانی. تهران: سمت سروش.
  12. تقدیر، سمانه. (1396). «تبیین مراتب و فرایند ادراک انسان و نقش آن در کیفیت خلق آثار معماری بر اساس مبانی حکمت متعالیه». پژوهش‌های معماری اسلامی (شماره 5)، 69-48.
  13. جمالوندی، زهرا، و همکاران. (۱۳۹۴). «نقش نور و رنگ در معماری مساجد ایرانی اسلامی». همایش ملی معماری و شهرسازی هویت گرا. موسسه بین‌المللی معماری، شهرسازی مهراز شهر.
  14. دری، علی؛  و غلامرضا طلیسچی. (1397). «کرانمندی و بیکرانی ساختار فضایی معماری اسلامی ایران در مساجد دوران صفوی (نمونه موردی: مسجد شیخ لطف اله و امام اصفهان)». پژوهش‌های معماری اسلامی. (شماره 19)، 40-19.
  15. شجاری، مرتضی؛ و همکاران. (1396). «حرکت تکاملی نفس آدمی در فضای مسجد بر مبنای آرای ملاصدرا (نمونه موردی مسجد کبود تبریز)». کیمیای هنر. (شماره 22) 82-75.
  16. ضرغامی، اسماعیل؛ و سید محمد بهروز. (1394). «نقش و مفهوم فضا در بازآفرینی نظریه معماری و علوم اجتماعی». مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. (شماره 2)، 99-81.
  17. طهوری، نیر. (1386). «تجلی باورهای اعتقادی و مفاهیم عرفانی در هنر، معماری و شهرسازی سنتی ایران». مجموعه گفتارهای اولین و دومین هم‌اندیشی مباحث معماری. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری.
  18. فلاحت، محمدصادق؛ و سمیرا نوحی. (1391). «ماهیت نشانه‌ها و نقش آن در ارتقای حس مکان فضای معماری». هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی. (شماره 1)، 25-17.
  19. مهدی نژاد، جمال‌الدین؛ و همکاران. (1397). «بررسی تطبیقی آسیب‌شناسی معیارهای طراحی مساجد مبتنی بر نحوه سازمان‌دهی فضایی (نمونه موردی: مساجد سنتی، معاصر، مدرن)». شهر ایرانی اسلامی (شماره 31)، 74-63.
  20. میرجانی، حمید. (۱۳۸۹). «استدلال منطقی به‌مثابه روش پژوهش». صفه. (شماره50)،  ۵۰-۳۵.
  21. نصر، سید حسین. (1390). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان، تهران: حکمت.
  22. نقره‌کار، عبدالحمید. (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
  23. نساج، حسین؛ و همکاران. (۱۳۹۴). «بررسی نشانه شناسانه کاربرد عناصر طبیعت در معماری مسجد امام اصفهان؛ با تأکید بر نقش نشانه‌شناسی در رسیدن به هویت کالبدی». همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی. رشت: دانشگاه پیام نور گیلان.
  24. Coles, R; and N. Keshavarz. (2006). “The restorative potential of local urban environments The impact of green infrastructure on the health and well being of local residents. Urban forestry for human health and wellbeing. Documento presentado en la reunión COST-E39”. Research Conference y ASEM Second Symposium on Urban Forestry. Dinamarca: Copenhagen.
  25. Cohen, S. (2007) “Psychological Stress and Disease”. The Journal of the American Medical Association. (vol 14), 1685–1687
  26. Franz, G. (2005). “An empirical approach to the experience of architectural space in VR”. DIGITAL DESIGN-Proceedings of the 22nd International ECAADe Conference Graz. Austria: University of Technology.
  27. Gifford, R. (2007). Environmental Psychology. Victoria, BC: Optimal Books.
  28. Hartig, T. (2004). “Restorative environments”. Encyclopedia of applied psychology. San Diego: Academic.
  29. Hartig, T. (2011). “Issues in restorative environments research: Matters of measurement”. Psicología Ambiental. Uppsala University, Disciplinary Domain of Humanities and Social Sciences, Faculty of Social Sciences, Institute for Housing and Urban Research
  30. Hilenbernd, Robert. )2010(. Islamic Architecture. Translated by Bagher Ayatalahzadeh Shirazi. Tehran: Rozaneh.
  31. Macalister, lorissa. (2016). “Exploring Inpatients’ Experiences of Healing and Healing Spaces: A Mixed Methods Study”. Journal of Patient Experience. (vol 3), 119-130.
  32. Tschumi, B. (2012). Events:The Turning Point” in Architecture Concepts: Red is Not a Color. New York: Rizzoli.