2024-03-29T19:25:22Z
https://jgk.imamreza.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=18924
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1397
9
32
کرامیان و تحولات سیاسی و اجتماعی نیشابور در قرون میانه
امیر
آهنگران
سید علاالدین
شاهرخی
داریوش
نظری
کرامیه ازجمله فِرِق کلامی منشعب از مذهب تسنن است که توسط ابوعبدالله محمد بن کرام سجستانی در زمان حکومت طاهریان در خراسان پایهگذاری شد و در نیشابور صاحب نفوذ فراوان گشت. کرامیه تنها یک فرقۀ کلامی نبود، بلکه آموزههای آن نشان از مذهب و مکتبی فقهی داشت که سبک و سیاق ویژهای از زندگی اجتماعی و مسائل مرتبط با آن را به پیروان خود ارائه میداد. همچنین پیشگامی آنان در ایجاد خانقاه بهمثابه محلی برای آموزش علوم اسلامی و سیر و سلوک عرفانی در نیشابور و جهان اسلام نیز عامل مهم و اثرگذاری در تحولات اجتماعی بود. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از منابع و تحقیقات کتابخانهای و با اتکاء به روش توصیفی- تحلیلی به چگونگی ظهور و قدرتیابی کرامیان در شهر نیشابور بپردازد و چگونگی عقاید و اعتقادات و نقش آنها در تحولات سیاسی، اجتماعی و امنیتی این شهر در زمان مورد بحث را واکاوی نماید. پرسش اصلی این پژوهش حول این محور شکلگرفته است که چه عواملی باعث شد تا اقدامات کرامیان مسبب تغییر و تبادلات گوناگون در لایههای اجتماعی، سیاسی و امنیتی شهر نیشابور در دوره تاریخی مورد بحث شود؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که تظاهر به زهد و تقوی، نزدیکی تدریجی به برخی قدرتهای زمانه، حُب مقام و ریاست، اجحاف و تعدی، جنگهای فرقهای و به راه انداختن دستگاه تفتیش عقاید، ازجمله ابزاری بودند که کرامیان از آنها برای نیل به اهدافشان در شهر نیشابور بهره بردند و بدین گونه اوضاع سیاسی، اجتماعی و امنیتی این شهر را تحت تأثیر قرار دادند.
کرامیه
ابن کرام
ابوبکر بن محمشاد
نیشابور
طاهریان
سامانیان
غزنویان
2018
11
22
14
1
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137921_184cc6a6101f8bc29470d2e4e4e53d47.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1397
9
32
تأثیر تجارت در جاده ابریشم بر ظهور و تحرک اجتماعی سرداران ترک (مطالعه موردی غزنویان)
علی
بحرانی پور
محمد رضا
علم
لیدا
مودت
سجاد
کاظمی
عوامل جغرافیایی مبنای بسیاری از حوادث سیاسی و حرکتهای اجتماعی میباشد و در این بین جاده ابریشم بهعنوان یک عامل جغرافیایی مستقل همواره آبستن بسیاری از حوادث و نقل و انتقالهای سیاسی، فرهنگی و تجاری بوده است. ازجمله تسهیل انتقال کالاهای تجاری؛ بهویژه انتقال بردگان به جهان اسلام که بهعنوان کالای انسانی هم زینتبخش دربار شاهان، خلفا و مجالس اعیان بوده و هم شق دیگری برای نیروی نظامی و حرکتهای اجتماعی و سیاسی مستقل بودهاند. کارکرد اخیر در مورد غزنویان مصداق دارد، چنانکه از معدود سلسلههایی محسوب میگردد که شالوده تأسیس حکومت آنان، بر پایه تجارت بردگان در مسیر جاده ابریشم بوده است. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش است که تجارت در جاده ابریشم چه تأثیری بر ظهور و تحرک اجتماعی سرداران ترک؛ به ویژه امیر سبکتکین غزنوی داشته است؟ پاسخ را بر مبنای این فرضیه قرار دادیم، که عوامل اقتصادی و تجاری در ظهور و نیز تحرک اجتماعی سرداران ترک غزنوی تأثیر عمدهای داشته است. یافتهها حاکی از آن است که جاده ابریشم به دلیل عبور از میان قبایل صحراگرد که بردهفروشی میان آنان رواج داشت، بهویژه از گذرگاه بَرسخانیان در نُوشَجَان از سرحدات ماوراءالنهر، بستر مناسبی برای نقش توأمان سپاهیان مسلمان و بازرگانان در خرید و فروش و تأمین نیروی کارزار بردگانی چون سبکتکین و دیگر غلامان فراهم آورده بود. از طرفی گسست اقتصادی غلامان از دولت سامانی و وابستگی اقتصادی به رهبران نوپای متجانس خویش، بهویژه در مورد آلبتکین و سبکتکین، زمینه تحرک اجتماعی آنان را در جهت بنیان دولتی مستقل فراهم آورده بود.
غزنویان
جاده ابریشم
ماوراءالنهر
تجارت
سرداران ترک
تحرک اجتماعی
2018
11
22
30
15
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137922_eb4f745a151eb31c02a57d72147a65e7.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1397
9
32
عوامل مؤثر در مناسبات سیاسی-نظامی عمرولیث صفاری و اسماعیل سامانی
علی
ممبینی
سید ابوالقاسم
فروزانی
چنین به نظر میرسد در دوره عمرولیث مناسبات صفاریان و سامانیان به دلایلی نظیر ایرانی بودن هر دو سلسله و وجود خلافت عباسی، خصمانه نبود. باوجود این انتظار، بررسی منابع نشان میدهد که طرفین در دوره یادشده روابط پرتنشی داشتند. این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی در پی این است که روایت دقیقی از فراز و فرود مناسبات خصمانه عمرولیث و اسماعیل سامانی ارائه نماید. مسئله پژوهش بر عوامل مؤثر در مناسبات طرفین مبتنی است. یافتهها حاکی از آن است که در تبیین مناسبات طرفین، نقش اصلی و برجسته را نیات توسعهطلبانه عمرولیث در تصرف ماوراءالنهر ایفا میکرد. بااینوجود، نیات امیر صفاری در میدان عمل به دلیل وجود فاعلان سیاسی-نظامی در خراسان بزرگ با چالش اساسی مواجه شد. روابط عمرولیث و اسماعیل سامانی تا حد زیادی از این بازیگران متأثر گردید. درنهایت همین نیروهای سیاسی-نظامی با پشتیبانی سامانیان منجر به ضعف و زوال حکومت عمرولیث گردیدند.
عمرولیث
اسماعیل سامانی
رافع بن هرثمه
احمد بن سهل
ابوطلحه منصور
2018
11
22
42
31
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137923_428469dc8913ae052a69217414cc25fe.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1397
9
32
جایگاه اقتصادی مرو در سده های سوم و چهارم هجری
کیوان
شافعی
امیر
عبدالهی
انور
خالندی
علی اصغر
چاهیان بروجنی
در قرون سوم و چهارم هجری به دلیل توسعه تجارت در سرزمینهای اسلامی بهویژه در منطقه خراسان و ماوراءالنهر، رشد شهرنشینی و توسعه شهرها رونق گرفت. شهر مرو به دلیل جایگاه ارتباطی و بهرهمندی از اقتصادِ پررونقِ تولیدی و مبادلاتی همانند برخی شهرهای دیگر خراسان از رشد و دگرگونی کالبدی چشمگیری برخوردار بود. در اواخرِ قرن چهارم هجری که بعضی از شهرهای خراسان و ماوراءالنهر با انحطاط شهری مواجه بودند، مرو از لحاظ همگونی اقتصادی وضعیت بهتری نسبت به برخی شهرها داشت. پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیهبر متون تاریخی و جغرافیایی، ضمن اشارهای گذرا به جغرافیای تاریخی مرو، جایگاه اقتصادی و شرایط اقتصادی این شهر را مورد بررسی قرار دهد. دستاوردها نشان میدهد اگرچه رشد مرو از لحاظ سیاسی در این دو سده در مقایسه با دورههای پیشین رو به انحطاط بود، اما از منظر اقتصادی رونق و شکوفایی آن حفظ گردید، چنانکه مسائلی همچون وجود راههای تجاری، بهرهمندی از مزایای جاده ابریشم، سیستم آبیاری، تولید فراوان محصولات کشاورزی، تولید و صدور انواع منسوجات، رونق بازار مرو و مبادلات تجاری با سایر سرزمینهای دیگر در سدههای سوم و چهارم هجری، باعث رونق و شکوفایی اقتصادی مرو بودند.
بازار مرو
جایگاه اقتصادی
خراسان
صادرات مرو
مرو
2018
11
22
58
43
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137924_d7de7d29f3625dbb1b16809b3b3a2abb.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1397
9
32
واکاوی فراز و فرود قدرت سیاسی ملوک نیشابور (583-548ق)
محسن
مؤمنی
محسن
مرسلپور
مرگ سنجر تفرق قدرت و قلمرو را در خراسان در پی داشت. مؤید آیابه از قدرتمندترین سرداران سلطان سنجر بود که در تحولات اواخر زندگی سلطان نقش برجستهای داشت. وی در دورهی اسارت سنجر تلاش نمود در کنار مقابله با غزها، جایگاه مناسبی را بهعنوان یکی از مدعیان قدرت به دست آورد. تکاپوهای مؤید معارض با گسترشطلبی خوارزمشاهیان، غوریان و سلجوقیان عراق بود. پژوهش حاضر با روش و رویکرد توصیفی-تحلیلی و با بهرهگیری از منابع دستاول به دنبال بررسی این موضوع است که چرا ملوک نیشابور موفق نشدند از خلاء قدرت ناشی از مرگ سنجر برای تثبیت حاکمیت خود استفاده نمایند؟ یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد مؤید آیابه فاقد مشروعیت لازم برای حکومت بر خراسان بود و قدرت فزاینده خوارزمشاهیان عامل اصلی در عدم موفقیت ملوک نیشابور بوده است. مؤید و جانشینانش موفق نگردیدند قلمرو و حاکمیت مستقلی برای خود ایجاد نمایند و تنها توانستند ویرانگریهای غزها را کاهش دهند؛ هرچند بعدها قربانی قدرت رو به تزاید خوارزمشاهیان شدند. به نظر میرسد تحولات این دوره را بتوان بهعنوان پیشینهای برای حملات ویرانگر مغول و وادادگی فرهنگی شرق ایران طی قرن بعد در نظر گرفت.
خراسان
نیشابور
سلطان سنجر
مؤید آی ابه
طغانشاه
2018
11
22
70
59
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137925_91ad309612781934cc2666e61bf77ed5.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1397
9
32
جایگاه سادات حسینی اعرجی بلخی در عهد حاکمیت ترکان (618-389ق)
سیدحسن
حسینی
هادی
وکیلی
علی
ناظمیان فرد
طی قرون چهارم تا ششم هجری خاندانهای سادات در خراسان و سایر نقاط ایران شکل گرفتند. خاندان سادات حسینی اعرجی بلخی یکی از این خاندانها است که در منطقه بلخ استقرار و تداوم یافت. هدف این پژوهش با تکیهبر روش توصیفی-تحلیلی، پاسخ به این پرسش است که این خاندان چه جایگاه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در عصر حاکمیت ترکان (618-389ق) در خراسان داشت؟ یافتههای پژوهش با استفاده از منابع انساب و تاریخ، بیانگر آن است که افراد خاندان حسینی اعرجی بلخی، به سبب جایگاه اجتماعی ممتازی که در بین جامعه و حاکمان ترکتبار برخوردار بودند، به مقام نقابت سادات در بلخ و برخی شهرهای دیگر خراسان چون غزنه و مرو منصوب و در مشاغل مهم سیاسی چون ریاست شهر، ندیمی سلطان و سفارت بهکار گرفته شدند. تداوم جایگاه اجتماعی ممتاز و محبوبیت آنها نزد خوارزمشاهیان، سبب شد سلطان محمد خوارزمشاه در مخالفت با خلیفه عباسی، علاءالملک ترمذی؛ یکی از علمای برجسته این خاندان را بهعنوان خلیفه مسلمین انتخاب نماید. در میان سادات حسینی اعرجی بلخی شعرا، محدثین، فقها و هنرمندانِ برجستهای ظهور و آثاری نیز از خود برجای نهادند. آنها در برگزاری مجالس علمی، حمایت از علما و تربیت شاگرد نیز کوشا بودند. ایشان باوجود پیروی از مذهب تشیع، با تأکید بر مشترکات بین مذاهب اسلامی، الگوی وحدت در جامعه اسلامی خراسان را دنبال نمودند.
سادات حسینی
بلخ
خراسان بزرگ
غزنویان
سلجوقیان
خوارزمشاهیان
2018
11
22
85
71
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137926_a5a662c2cfc29805edbc25fed831e6e7.pdf