2024-03-29T03:14:33Z
https://jgk.imamreza.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=18905
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1393
5
17
بازکاوی تاریخ سیاسی فرارود و خراسان بزرگ، از منظر روابط دو دولت قراختایی و سلجوقی
جمشید
روستا
همزمان با نیمهء نخست قرن6ه.ق./ 12م. و به همّت یکی از بازماندگان امپراطوری «لیائو» با نام «یه لیو داشی» - که پس از نابودی امپراطوری لیائو در چین، راهی نواحی غربی شده بود- امپراطوری جدیدی با نام لیائوی غربی در سرزمین آسیای میانه تأسیس شد. این امپراطوری، توسط مورّخان مسلمان، با نام «قراختاییان»، مشهور گردید. جالب توجه آنکه حرکت «یه لیو داشی» و نیروهای تحت امر وی به سوی مناطق غربی به همینجا ختم نشد، بلکه به زودی به نواحی فرارود و خراسان بزرگ نیز کشیده شده و به رویاروییهای آنها با حکومتهای مسلمانی همچون سلجوقیان انجامید. نوشتار حاضر بر آن است تا در گام نخست به معرفی امپراطوری قراختایی پرداخته و در دومین گام، چگونگی روابط سیاسی میان این حکومت با سلاطین سلجوقی مستقر در خراسان بزرگ و فرارود را مورد واکاوی قرار دهد. این نوشتار بر اساس هدف، از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش، از نوع تحقیقات تحلیلی است. بنابراین پرسش تحقیق در این نوشتار عبارت است از اینکه: قراختاییان که بودند و همزمان با ورود آنان به فرارود و خراسان بزرگ چه چالشهایی میان آنان با سلاطین سلجوقی منطقه ایجاد گردید؟ نتیجهء به دست آمده از این نوشتار، نشانگر آن است که در نیمه ء نخست قرن 6ه.ق/ 12م. و همزمان با سلطان سنجر سلجوقی، فرارود و خراسان بزرگ، عرصهء درگیری میان قراختاییان با سلجوقیان بود اما از نیمهء دوم این سده، حکومتهای غوری و خوارزمشاهی، جای سلجوقیان را در این چالشها گرفتند.
2015
01
21
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137730_ee6c989a1ae4c368e4c740ce435eb428.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1393
5
17
سنجش شاخص های بهینه مکان یابی پروژه های مسکن مهر در ایران (مطالعه موردی؛ شهرهای زیر 25 هزار نفر استان خراسان رضوی)
قدیر
صیامی
حسین
بهروان فر
مهدی
حسینی
حسین
فکور
پروژه مسکن مهر یکی از عظیمترین پروژهها و سیاستهای تولید و عرضه مسکن شهری ایران در دولت نهم و دهم بود که با هدف تأمین مسکن برای گروههای پایین درآمدی جامعه از طریق کاهش یا حذف بهای زمین، از قیمت تمامشده مسکن در مقیاسی وسیع به اجرا درآمد. با این وجود، در اغلب شهرهای ایران، عدم توجه به شاخصهای بهینه مکانیابی احداث این سایتها، به چالشی اساسی در فرایند اجرا و بهره برداری از مجموعههای فوق بدل شد. از این رو در چارچوب تبیین منطقهای چالشهای مکانگزینی سایتهای احداث مسکن مهر در ایران، هدف اصلی این مقاله «سنجش و ارزیابی شاخصهای بهینه مکانیابی مسکن مهر در شهرهای زیر 25000 استان خراسان رضوی» خواهد بود. روششناسی انجام این پژوهش، از نظر هدفِ تحقیق،کاربردی و از منظر چارچوبِ پژوهش، تحلیلی- توصیفی است که به شیوه پیمایشی و در سطح شهرهای زیر 25000 نفر انجام میشود. چارچوب این تحقیق مبتنی بر ایجاد سامانهای همدیدبان برای تلفیق معیارها و زیرمعیارهای متعدد برای ارزیابی میزان انطباق شاخصهای بهینه مکانگزینی مسکن مهر با وضع موجود در مقیاس کلان و منطقهای (استان خراسان رضوی) و در شهرهای زیر 25000 هزار نفر این استان خواهد بود. مهمترین شاخصهای مورد استفاده در این پژوهش، شاخصها و معیارهای فیزیوگرافی (توپوگرافی زمین، دسترسی به شهر مادر، عدم صدمه به زمینهای کشاورزی)، معیارهای آب شناسی (امکان تامین آب، امکان دفع فاضلاب، امکان هدایت آبهای سطحی و سیل گیر نبودن)، معیارهای زیست محیطی (چشم انداز، حریم زیستمحیطی) و معیار هزینه، خواهد بود. هچنین، در این پژوهش از تکنیکهای وزندهی و تلفیق اطلاعات، نظیر وزندهی تخصیص امتیاز و قضاوت ترجیحی و مدل AHP استفاده شده است. این پژوهش نشان میدهد که با توجه به معیارهای مکانیابی در بین شهرهای جامعه هدف، شهر طرقبه در مجموع، بهترین مکانیابی را با توجه به معیارها دارا بوده و شهرهای شاندیز، بجستان، جغتای و خواف در رتبههای بعدی قرار میگیرند.
2015
01
21
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137731_11d0d3f661fea07e9945a8c9418f45bc.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1393
5
17
جایگاه آموزش و فضاهای آموزشی در عصر شکوفایی خراسان بزرگ (دوره سامانی) با تاکید بر شهر نیشابور
فاطمه
کوشازاده
حسن
نودهی
مرتضی
بینش
عصر سامانیان از جهت تحولات مهم علمی– فرهنگی در تاریخ ایران جایگاه ویژه ای دارد و به عصر شکوفایی خراسان بزرگ شهرت یافته است. سامانیان، این خاندان ایرانی تبار، مسلمان، فرهنگ دوست و علم پرور در قیاس با دیگر دودمان های ایرانی و حاکم خراسان، آزاد اندیش و خرد ورز بودند. بزرگترین چهره های علمی و فرهنگی ایران و اسلام و نوابغ برتر ایران همچون ابن سینا، بیرونی، زکریای رازی و ... در دامان این خاندان و یا بعدها در کانون های متاثر از آنها ظاهر شدند. شهر بزرگ نیشابور در دوره سامانی به عنوان معدن فضلا و منبع علما از اهمیت والایی برخوردار بوده است. وجود دانشمندان و بزرگان و پیشوایان، آموزشگاه های بانظم، انتظام امور و شایستگی و رسم و آیین گزیده، هنر و مهارت، کانونهای تبادل و اشاعه اندیشهها صفات و ویژگیهایی است که شهر نیشابور به آنها متصف و به مهد علم و فرهنگ شناخته شده بود.این پژوهش با هدف واکاوی جایگاه آموزش و ویژگی های فضاهای آموزشی، مساجد، مکتب خانه ها، مدارس، خانه علما، دکان، خان و رباط در دوره سامانی در شهر نیشابور به روش اسنادی و مطالعه کتابخانهای انجام شده است. پژوهش حاضر، رویکردی جامع به نهادهای آموزشی دارد که تا کنون کمتر مدنظر قرار گرفته است. یافتههای پژوهش بیانگر آن است که تاسیس نهادهای آموزشی سازمان یافته و پشتیبانی زمامداران از دانشمندان موجب تقویت تولید علم و شکوفایی فکریـفرهنگی خراسان بزرگ دوره سامانی در شهر نیشابور بوده است.
2015
01
21
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137732_0c41ea7d5694577f2deff16d01a1bd71.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1393
5
17
ارتباطات فرهنگی منطقۀ سرایان در هزارههای چهارم و سوم ق.م؛ نتایج کاوش در محوطۀ کلهکوب سرایان، خراسان جنوبی
بهرام
عنانی
روحاله
شیرازی
صاحب
یوسفی
منطقهی سرایان در شمال غرب خراسان جنوبی با اقلیمی نسبتاً سرد و کوهستانی واقع گردیده است. دشتها و کوههای اطراف سرایان کاملاً مستعد زندگی در برهههای مختلف زندگی بشر بودهاند. بررسیهای صورت گرفته در این منطقه نشان میدهد که اوج پیشرفت و تحول فرهنگی آن در هزارههای چهارم و سوم ق.م اتفاق افتاده است. هرچند پیشرفتهای بشری دیرتر از غرب ایران به این مناطق رسید با این حال مطالعات انجام شده نشان میدهد که نقش جنوب خراسان در تحولات منطقه پر رنگ بوده است.طی سالهای گذشته در جنوب خراسان با کشف محوطۀ کلهکوب و دادههای بدست آمده از آن میتوان به چگونگی تبادلات فرهنگی این منطقه پی برد. شناسایی سنگ لاجورد و مهرههایی از قبیل عقیق جگری نیز بدون شک نشان از تجارت و مبادله با محوطههای مشابه در جنوب شرق و همچنین محوطههای آسیای مرکزی دارد و یا حداقل نشان میدهد که در مسیر تجارت از شمال افغانستان به بین النهرین قرار داشته است. با توجه به مستندات موجود، محوطۀ کلهکوب نقش مهمی را در مبادلات درون منطقهای و حتی فرامنطقهای ایفا میکرده است. هدف از انجام این پژوهش معرفی شاخصههای فرهنگی و نیز تعاملات و برهمکنشهای صورت گرفته در هزارههای چهارم و سوم پ.م در جنوب خراسان میباشد.روش جمعآوری اطلاعات به صورت میدانی (کاوش) و کتابخانهای (اسنادی) میباشد. نتایج موجود نشان میدهد که محوطهی کلهکوب با قرارگیری در شاهراه ارتباطی شرق و غرب، تحت تأثیر تحولات موجود بین این مناطق قرار گرفته و در تعاملات اقتصادی و شاید سیاسی، در طول آغاز نگارش ایفای نقش کرده است.
2015
01
21
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137733_c7fce621b78ed48a23a9e987e6f0f6bf.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1393
5
17
کاربست آمایش سرزمین در مدیریت قلمروهای مرزی (نمونهی موردی؛ شهرستانهای مرزی خراسان جنوبی)
مصیب
قرهبیگی
افشین
متقی
حسین
ربیعی
آمایش سرزمین بهعنوان یکی از گرایشهای نوپا در سازماندهی سیاسی فضا شناخته میشود. ماهیت بنیادی این گرایش، ترکیب روشهای اقتصادی، سیاسی و برنامهریزی است. آمایش به سبب تاکید بر مدیریت سیاسی- جغرافیایی فضا، نوعی رویکرد کُلنِگر بهشمار میآید. آمیختگی این رویکرد با برنامهریزی فضایی، مدیریت فضا در یک قلمرو مشخص را سازمانیافتهتر و عینیتر میکند. بر این پایه، بهکارگیری شاخصهای آمایشی در مدیریت قلمروهای مرزی، تا اندازهی زیادی میتواند چالشهای مرزی را شناسایی و راهکارهای واقعگرایانه را برای مدیریت آن ارائه کند. قلمروهای مرزی به سبب اهمیت ژئوپلیتیکی خود، بهویژه در ایران، همواره جلوهگاهی از توانمندی یا ناکارامدی مدیریت کلان و ملی را نمایان میسازد. بهنظر میرسد که بخش قابل توجهی از ناکارامدی در مدیریت مرزهای ایران، بهویژه مرزهای شرق کشور، به سبب نبود رویکرد آمایشی باشد. از این روی، پژوهش حاضر با روش علی-مقایسهای به بررسی آمایشی چهار شهرستان مرزی استان خراسان جنوبی، شامل شهرستانهای نهبندان، درمیان، زیرکوه و سربیشه پرداخته است. برای بررسی وضعیت آمایشی این شهرستانها با رویکرد امنیت و توسعهی پایدار، توزیع 23 شاخص از شاخصهای توسعه شامل شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و زیرساختی در سطح شهرستانهای مذکور مطالعه شده است. مفروض اصلی این پژوهش این است که میان اقتصاد فضا و وضعیت امنیتی هر منطقه، رابطه وجود دارد. برپایهی نتایج این تحقیق، بهنظر میرسد که ناهمگنی و توزیع نامطلوب شاخصهای توسعه در شهرستانهای مرزی استان خراسان جنوبی، بستر مناسبی برای گسستهای امنیتی ایجاد میکند و به دلیل، فرامقیاس بودن مسئلهی امنیت، گسست امنیتی در مقیاس محلی، دامنهی خود را به مقیاس ملی خواهد رساند.
2015
01
21
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137734_16a0ad614802b676fa5b5f3b77b83668.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1393
5
17
درون گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی – اسلامی نمونه پژوهش میدانی؛ خانه های تاریخی بیرجند
حسن
هاشمی زرج آباد
علی
زارعی
عابد
تقوی
"درون گرایی" و "محرمیت" دو اصل اساسی و بنیادی در معماری ایرانی – اسلامی است که تأتیر بسزایی در شکلگیری سازمان فضایی شهرها و عناصر کالبدی بناهای سنتی ایران داشته است. هرچند عامل اقلیم در انتخاب و گزینش اصل درون گرایی در شهرسازی ایران قبل از اسلام مؤثر بوده است لیکن در دوره اسلامی بر پایه مبانی و ارزشهای اعتقادی و جهانبینی اسلامی علاوه بر الگوی درون گرایی، اصل محرمیت نیز از دو منظر کالبدی و معنایی به عنوان یکی از معیارهای اصلی طراحی شهرها و بناها مورد توجه معماران قرار گرفت. از جمله فضاهایی که بازتاب دو اصل فوقالذکر به روشنی در فضاهای کالبدی آن قابل مشاهده است خانهها هستند. نداشتن ارتباط بصری مستقیم داخل خانه با فضاهای شهری و تقدس بخشیدن و حفظ حریم خانواده و فراهم کردن فضا و قلمرو محرم در عناصر فضایی از ویژگیها و شاخصههای خانههای دوران اسلامی ایران است. نگارنده در پژوهش حاضر با هدف بازشناسی و بازنمایی دو اصل درونگرایی و محرمیت در عناصر کالبدی - فضایی خانههای تاریخی بیرجند سعی در تببین آن با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مشاهده و بررسی میدانی خواهد داشت. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در طراحی و ساخت خانه های تاریخی بیرجند معماران از دو اصل درون گرایی و محرمیت در ساماندهی فضایی عناصر کالبدی بهره گرفتهاند؛ که بازتاب آنرا میتوان درساخت بنا با نقشه و الگوی درونگرایی و تأمین لایههای محرمیت سه گانه عمومی– خصوصی و نیمه خصوصی مشاهده کرد.
2015
01
21
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137735_579bc9235d6a67693842e7b049a3e381.pdf
پژوهشنامه خراسان بزرگ
jgk
2251-6131
2251-6131
1393
5
17
بررسی محتوایی کتیبههای مساجد خراسان در عهد تیموری
محمدحسن
الهیزاده
کبری
محمددوست لشکامی
علی
نجفزاده
دوره تیموری از لحاظ معماری و هنر سرآمد دورههای اسلامی بشمار میرود. در این دوره از انواع هنرها بویژه خوشنویسی در نگارش کتیبههای تزئینی اماکن و بناها استفاده شد. مساجد از مهمترین اماکن فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه عصر تیموری است که در ساخت و تزیین آنها از ذوق و هنر خطاطان استفاده شد و خطاطان با کتیبهنگاریهای متعدد و متنوع و با استفاده از مصالح مختلف و خطوط گوناگون مساجد را از تواناییهای ذوقی و هنری خود آکنده کردند. از اینرو شاهد تجلی هنر خوشنویسی اسلامی در قالب کتیبههای متنوع بر دیوارها، محرابها، گنبدها و منارههای مساجد به جامانده از عهد تیموری هستیم. از آنجا که تاکنون پژوهشی با محور محتوا و مضامین این کتیبهها صورت نگرفته، تلاش شده است با بهرهگیری از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و به صورت کتابخانهای و میدانی کتیبههای مساجد خراسان را از لحاظ نوع خط و محتوا بررسی کرده و ارتباط میان نوع خط، مضمون و موقعیت مکانی کتیبهها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. نتایج حاصل نشان میدهد غالب کتیبهها با دو نوع خط کوفی مورق و ثلث نوشته شده و بین کتیبهها از نظر محتوا و کاربری بنا ارتباط و هماهنگی زیادی وجود دارد. این کتیبهها در بردارنده محتواها و مضامینی هستند که بر اساس نیاز و ضرورت جامعه در جایگاههای مختلف مساجد نگارش و نصب شدهاند. در پس حرکات افقی و عمودی خطوط کتیبهها نیز مفاهیم زیباشناسی مبتنی بر مبانی اعتقادی و دینی نهفته است. علاوه بر این، کتیبهها برای مراجعه کنندگان همچون رسانههای تبلیغاتی عمل میکردند و ابزاری مناسب برای تبلیغ سیاسی و مشروعیت بخشی حکومت بودند.
2015
01
21
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137736_4d0961fbce4d405542e8103a8088b31c.pdf