دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
10
37
2020
01
21
شواهدی از نظام فئودالی دوره ساسانی در شمال شرق ایران (با استناد به آثار محوطه بندیان درگز و محوطه های نویافته ساسانی در دشت درگز)
16
1
FA
نورالدین مهدی
قائم پناه
0009-0007-6816-1432
دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس
mehdi.ghaempanah@yahoo.com
علیرضا
هژبری نوبری
استاد بازنشسته باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس
rhejebri@yahoo.com
سید مهدی
موسوی کوهپر
دانشیار باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس
smkooh@yahoo.com
جواد
نیستانی
دانشیار باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس
ojneyestani@yahoo.com
شناخت ما از فئودالیسم دوره ساسانی به عنوان نظامی سیاسی-اجتماعی که مبتنی بر زمین داران نسبتاً بزرگ است، غالباً بر اساس مطالب موجود در نوشته های مورخین سده های نخست اسلامی ایجادشده و اطلاعات باستانشناسی در این زمینه بسیار کمرنگ است. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا باهدف شناخت ساختار سیاسی-اجتماعی دشت درگز در دوره ساسانی و درک جایگاه محوطه باستانی بندیان در این نظام، از خلال نتایج و داده های بهدستآمده از مطالعات باستانشناختی در دشت درگز، شواهدی از فئودالیسم ساسانی در منطقه شمال شرقی ایران را ارائه دهد. شیوه مورد استفاده در این پژوهش به لحاظ هدف، بنیادی و از نظر روش میدانی و نحوه گردآوری داده ها نیز اسنادی و کتابخانه ای است. بر این اساس، برای دستیابی به هدف پژوهش، به تحلیل آثار بهدستآمده از محوطه بندیان و مقایسه این محوطه با برخی از دیگر استقرارهای ساسانی در دشت درگز پرداخته شده است. با استناد به نتایج حاصل از مطالعات صورت گرفته، این پژوهش سه محوطه ساسانی دیگر در دشت درگز را به عنوان محوطه های هم رتبه با بندیان و محل استقرار فئودالهای درجه دو دوره ساسانی (دهقانان) معرفی می نماید که دارای ویژگیهای مشابه ی هستند. اهم این ویژگیها عبارتاند از: شواهد اداری محدود و نه چندان باکیفیت، عدم وجود استحکامات دفاعی، بالاتر بودن کیفیت و کمیت پراکنش مواد فرهنگی در سطح این محوطه ها و همچنین فرم و موقعیت فضایی این تپه ها به صورت مجموعه ای از آثار معماری یکپارچه و فشرده که به طور مستقل از بافته ای تاریخی هم دوره و پیرامونی شان در میان هسته های کشاورزی منطقه قرارگرفته اند.
بندیان,فئودالیسم,دهقانان,دوره ساسانی,دشت درگز
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137952.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137952_b393f3c265583065874426df5aa88e8e.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
10
37
2020
01
21
بررسی اقامتگاه امام رضا(ع) در نیشابور با تکیه بر گزارشهای حاکم نیشابوری، شیخ صدوق و شواهد تاریخی و باستانشناسی
30
17
FA
رضا
نقدی
دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی/ پژوهشگر بنیاد پژوهشهای اسلامی
kadkan2003@yahoo.co.uk
محمدتقی
ایمانپور
0000-0002-8458-4618
استاد گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
mimanpour@hotmail.com
جواد
عباسی
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی
abbasiiran@yahoo.com
امیر
سلمانی رحیمی
دانشیار بنیاد پژوهشهای اسلامی
rahimisa@hotmail.com
نیشابور یکی از شهرهای مهمی بود که حضرت رضا(ع) در مسیر سفر از مدینه به مرو، مدتی در آن توقف کرد. باوجود تحقیقات زیادی که در خصوص اقامت آن حضرت بهخصوص ایراد حدیث سلسلةالذهب در نیشابور شده است، اما تاکنون در خصوص محله اقامت امام، موقعیت آن و چرایی اسکان ایشان در این محله و سرنوشت آن تحقیقی صورت نگرفته است. علاوه بر این، در بعضی از منابع و تحقیقات، ازجمله کتاب عیون اخبارالرضا(ع) این محله بهصورتهای مختلف و اشتباه ضبط شده است. از اینرو، در پژوهش حاضر سعی شده است بر اساس منابع کتابخانه ای ازجمله کتابهای تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری و عیون اخبارالرضا(ع) و شواهد تاریخی و باستانشناسی و با روش توصیفی-تحلیلی بهنقد و بررسی این محله پرداخته شود. یافتههای پژوهش نشان میدهد که این محله به نام فُزّ/ فَزّ و در کهندژ نیشابور قرار داشته است، زیرا کهندژ از استحکام و امنیت و از خوش آب و هواترین محلههای این شهر بوده و ضمناً در منتهاالیه جهت شرقی و دروازه خروجی نیشابور بهطرف مرو و طوس قرار داشته است. بنابراین مأموران حکومتی با ملاحظات موارد مذکور که امام باید در امنیت و احترام کامل و تماس کمتر با مردم و سریعتر به مرو، مرکز خلافت برسد، از اینرو امام را در محله فز که دارای تمام شرایط مذکور بود، اسکان دادند. همچنین با توجه به ویرانی این محله توسط ارسلان ارغون و غزها و مغولها و زلزله های متعدد و نیز فترت آن تا دوره تیموری بهخصوص صفویه، یادمانهای محله امام رضا(ع) متروک و جای آن را قدمگاه فعلی نیشابور گرفته است.
امام رضا(ع),نیشابور,کهندژ,فز
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137953.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137953_9180312ac8bee647d47571990d2bcaa4.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
10
37
2020
01
21
بررسی تطبیقی الگوی نظمپذیری اجتماعی ایلات چگنی و زعفرانلو در مهاجرت از غرب ایران به خراسان در عصر صفوی
46
31
FA
مهناز
کلوندی
دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران- ایران
beautifulmoon_23@yahoo.com
نیره
دلیر
استادیار پژوهشکده علوم تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
dalirnh@yahoo.com
رضا
شعبانی
استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران- ایران
sinafroozesh@gmail.com
ازجمله مهمترین سیاستهای داخلی حکومت مرکزی صفویه کوچاندن اقوام و ایلاتی بود که برای آنها مشکلات سیاسی و بینظمی اجتماعی ایجاد میکردند. دو ایل چگنی و زعفرانلو از ایلاتی بودند که جابجایی قومی و تغییر و تحول کارکرد اجتماعی آنان در طی مهاجرت اجباری آنها از صفحات غربی ایران به منطقۀ خراسان، مسئلۀ پژوهش حاضر است. پرسش این است که سیاست مشارکت دادن ایلات چگنی و زعفرانلو در ساختار قدرت در منطقۀ خراسان در نظمپذیری و تغییر در کارکرد اجتماعی-سیاسی آنها چه تأثیری داشته است؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که ایل چگنی در غرب، ایلی پراکنده، با قوۀ گریز از مرکز نیرومند، داعیۀ استقلال از حکومت مرکزی داشته و ناامنیهای اجتماعی بسیاری برای کاروانهای تجاری ایجاد کرده بودند، اما با جابجایی اجباری و کسب مناصب حکومتی توسط بزرگان ایل در خراسان، بخشی از ساختار اجتماعی خراسان گردیده که توانستند امنیت را در مرزها و خراسان ایجاد کنند. ایل زعفرانلو نیز با ورود به خراسان، با کسب مقام «وکیل الاکراد»، تشکیلات اجتماعی و سیاسی منسجمتر و نیرومندتری نسبت به چگنیها ایجاد کردند. پژوهش حاضر تلاش دارد با مدلی تاریخی و شیوه تطبیقی و طرح شاخصههایی چون جابجایی، مشارکت در قدرت، تحول در رفتار اجتماعی و کارکرد امنیت داخلی و ورای مرزها، الگویی از نظمپذیری اجتماعی ایلات را در دوره صفویه ارائه کند.
دوره صفویه,خراسان,چگنی,زعفرانلو,کارکرداجتماعی,الگوی نظم پذیری اجتماعی ایالت
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137954.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137954_352b98e539bb157290d32df89f503ccb.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
10
37
2020
01
21
تحلیل و اعتبار سنجی شاخصهای ارزیابی تابآوری عشایر در برابر خشکسالی (مطالعه موردی: عشایر کرمانج خراسان شمالی)
62
47
FA
سید جواد
میری سلیمان
دانشجوی دکتری بیابان زدایی-دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان- ایران
j.mirisoliman@gmail.com
مجید
اونق
استاد دانشکده مرتع و آبخیزداری- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان- ایران
mownegh@yahoo.com
حسین
بارانی
دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان- ایران
baranihossein@yahoo.com
از آغاز حیات تاکنون، بلایا در زندگی انسان تأثیرات منفی بر جای گذاشتهاند. جوامع عشایری به لحاظ وابستگی به طبیعت به خصوص ازلحاظ معیشتی، در معرض انواع مخاطرات طبیعی قرار دارند، در این میان خشکسالی با دارا بودن ماهیت بر هم زننده تعادل سیستمهای طبیعی، معیشت مبتنی بر کوچ را بهطورجدی به چالش میکشاند و از مهمترین مخاطرات تأثیرگذار بر زندگی عشایری است. نگاهی حاکم تاکنون در مدیریت سوانح، بیشتر نگاه مقابلهای و کاهش خطر بوده است. بنابراین مفهوم تابآوری، مفهوم جدیدی است که بیشتر در مواجهه با ناشناختهها و عدم قطعیتها بهکاربرده میشود. هدف این پژوهش بهگزینی و اعتبارسنجی شاخصهای مناسب تابآوری عشایر در مواجهه با خشکسالی است. روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی با استفاده از پرسشنامه در سطح خبرگان محلی و متخصصان میباشد. در ابتدا معیارها و شاخصهای مختلفی از ادبیات نظری و تجربى حاصل از مطالعات اسنادی و مکاتبات اکتشافی استخراج و در معرض داوری 33 نفر از خبرگان و کارشناسان متخصص در دو گروه جداگانه قرار گرفت. شاخصهایی که دارای میانگین بالای 3، انحراف معیار کمتر از یک و مورد اجماع نظر هر دو گروه باشند بهعنوان شاخصهای مناسب معرفی میگردد. نتایج نشان میدهد که از 62 شاخص ارائهشده، 30 شاخص مورد تأیید قرار گرفته است. از شاخصهای مناسب و دارای بیشترین اجماع میتوان به ساختار سنی، میزان امید به زندگی، میزان خسارت به دام، سطح درآمد شغل اصلی، وضعیت پوشش بیمهای، میزان پشتیبانی و اثربخشی سیستم نهادی، میزان همکاری و هماهنگی سیستم نهادی، میزان برخورداری از خدمات اضطراری و میزان رضایت از محیط زندگی اشاره نمود.
اعتبار سنجی,تاب آور ی,خشکسالی,جامعه عشایر ی,خراسان شاملی
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137955.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137955_4ee9cced0687b19430d33b13b44b6b85.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
10
37
2020
01
21
بررسی اثرات توسعه گردشگری بر تحولات اجتماعی-فرهنگی مقصدهای روستایی (مطالعه موردی: روستاهای مقصد گردشگری شهرستان چناران)
86
63
FA
شیرین
صاحبی
کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی- دانشگاه فردوسی مشهد- ایران
s_sahebi1994@yahoo.com
حمدالله
سجاسی قیداری
استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری- دانشگاه فردوسی مشهد- ایران
ssojasi@um.ac.ir
مریم
قاسمی
استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری- دانشگاه فردوسی مشهد- ایران
magh300@um.ac.ir
امروزه توجه به عرصه فرهنگی و اجتماعی گردشگری، ضرورتی انکارناپذیر است، زیرا گردشگر و میزبان با دو فرهنگ متفاوت با یکدیگر در تعامل قرار میگیرند که این اختلاف فرهنگها، تأثیراتی را بر پایداری هر دو جامعه موجب میشود. هدف این مطالعه بررسی اثرات توسعه گردشگری بر تحولات اجتماعی-فرهنگی روستاهای مقصد گردشگری شهرستان چناران است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روششناسی، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق شامل خانوارهای روستایی است که با استفاده از فرمول کوکران و سطح خطای (0.06)، 252 نفر (با محوریت یک عضو از هر خانوار) از 11 روستای گردشگرپذیر شهرستان چناران بهعنوان نمونه تعیین شده است. دادههای بهدستآمده با استفاده از آزمونهای t تک نمونهای، همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتهاند. نتایج تحقیق نشان می دهد که بهطورکلی توسعه گردشگری بیشتر باعث تحولات مثبت اجتماعی-فرهنگی در روستاهای مقصد گردشگری شده است تا تحولات منفی. لازم به ذکر است مهمترین تحولات مثبت اجتماعی-فرهنگی توسعه گردشگری شامل شناختهتر شدن روستا با میانگین 3.60 و افزایش مبادلات و پیوستگی فرهنگی با میانگین 3.33 است و در زمینه تحولات منفی نیز، بیشترین تحولات در زمینة افزایش هزینههای زندگی با میانگین 2.91 و تغییر زبان و گویش مردم محلی با میانگین 2.80 رخ داده است. بیشترین تحولات مثبت در روستای رادکان با میانگین 3.63 و بیشترین تحولات منفی در روستای اخلمدعلیا با میانگین 3.25 رخ داده است. همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که توسعه گردشگری بر تحولات مثبت و منفی اجتماعی-فرهنگی در منطقه مورد مطالعه دارای اثرگذاری بالایی است.
توسعه گردشگری,گردشگری روستایی,تحولات اجتماعی-فرهنگی,شهرستان چناران
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137956.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137956_a1d3ed16a0dd5ea099793a40c92f3a42.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
10
37
2020
01
21
تحلیل اثرات خشکسالی بر تابآوری سرمایههای معیشتی روستاییان (منطقه موردمطالعه: دهستانهای براکوه، جلگه ماژان و خوسف، شهرستان خوسف)
104
87
FA
طاهره
صادقلو
استادیار گروه جغرافیا- دانشگاه فردوسی مشهد- ایران
tsadeghloo@yahoo.com
حمید
خیرآبادی
دانشجویکارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
hamid7411kh@yahoo.com
ایمنسازی شرایط معیشتی و کاهش ریسک حاصل از تأثیر شوکهای بیرونی در اکوسیستمهای نواحی خشک یکی از ضرورتهای اساسی برای تضمین پایداری انسانی است، بنابراین رویکرد ارتقای تابآوری داراییهای تأمینکننده معاش روستاییان (سرمایههای معیشتی) در برابر مخاطره خشکسالی از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد. بر این اساس، پژوهش حاضر به بررسی اثرات خشکسالی بر تابآوری سرمایههای معیشتی روستاییان با صورت توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اطلاعات میدانی پرداخته است. روش تحقیق از نوع کاربردی و مبنی بر مطالعات کتابخانهای و میدانی (از طریق پرسشنامه محقق ساخته) است. جامعه آماری تحقیق شامل دهستانهای براکوه، جلگه ماژان و خوسف از توابع شهرستان خوسف با 2168 خانوار است که بر اساس فرمول کوکران و با خطای 07/0، تعداد 214 پرسشنامه بهصورت تصادفی بین روستاییان توزیع و تکمیل و با استفاده از آزمونهای آماری مقایسه میانگین، همبستگی و تحلیل واریانس تحلیل شده است. یافتههای تحقیق بیانگر این است که بیشترین تأثیرپذیری از خشکسالی بین سرمایههای معیشتی در دو بعد سرمایههای نهادی و سرمایههای طبیعی با میانگین 83/2 و 76/2 اتفاق افتاده است. همچنین بین دو متغیر تأثیرپذیری تابآوری سرمایههای معیشتی از رخداد خشکسالی و ادراک آن توسط ساکنین و سابقه سکونتی افراد رابطه معناداری برقرار است. نتایج آزمون تحلیل واریانس آنوا نیز بیانگر عدم تفاوت بین گروههای باسابقه سکونتی مختلف در تأثیرپذیری از خشکسالی بهجز دو بعد سرمایههای مالی و طبیعی است. نتایج آزمون توکی نشان میدهد که در دو بعد سرمایههای مالی و طبیعی میتوان میانگین متفاوتی از تأثیرات خشکسالی را بر اساس سابقه سکونتی مشاهده کرد.
خشکسالی,تاب آوری,سرمایه های معیشتی,مدیریت مخاطرات,توسعه روستایی,شهرستان خوسف
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137951.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137951_2b9393eca4d6dec36ec4502a04f751e9.pdf