دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
8
27
2017
08
23
فرهنگ بلخی-مروی و دشت گرگان
1
14
FA
حامد
طهماسبی زاوه
https://orcid.org/ 0
دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشگاه هنر، دانشکده حفاظت و مرمت، اصفهان
hamed.tahmasebizave@yahoo.com
حسن
طلایی
ستاد تمام باستان شناسی، دانشگاه تهران، ایران
htalaee@ut.ac.ir
فرشید
ایروانی قدیم
دانشیار باستانشناسی، دانشگاه هنر، دانشکده حفاظت و مرمت، اصفهان، ایران
iravanline@yahoo.com
یکی از مسائل مهم در زمینۀ شناخت فرهنگ بلخی-مروی، شناسایی حوزه جغرافیاییِ گسترش یا ترسیم مرزهای این فرهنگ است. در این زمینۀ، بررسی میزان نفوذ این فرهنگ در مناطق غربی (خراسان و دشتهای گرگان)، از اهمیت شایانی برخوردار است. کاوشها و بررسیهای باستانشناسی در طی دهه اخیر، به شناسایی استقرارگاهها و گورستانهای مرتبط با فرهنگ بلخی-مروی در استان خراسان شمالی منجر گردید. از همین رو، امروزه دشتهای گرگان (استان امروزی گلستان)، به عنوان همسایه غربیِ فرهنگ بلخی-مروی شناخته میگردد. مسألۀ مهم در این زمینه رسیدن به پاسخی مناسب برای این سوال است که آیا فرهنگ بلخی مروی در دشت گرگان نفوذ و گسترش داشته است؟ کیفیت ارتباطات میان این فرهنگ و دشت گرگان به چه نحوی بوده است؟به منظور درک روابط میان این دو منطقه و بررسی احتمال وجود استقرارهای این فرهنگ و گسترش آن در استان گلستان، این نوشتار به بررسی ارتباطات تجاری، فرهنگی و تأثیر و تأثرات میان دشت گرگان و فرهنگ بلخی-مروی اختصاص یافته است. علاوه بر این مهم، بررسی ارتباطات تجاری و فرهنگی میان فرهنگ بلخی-مروی و دشت گرگان به تبیین و ترسیم مرزهای غربی فرهنگ بلخی-مروی و کیفیت ارتباطات میان این دو فرهنگ کمک شایانی مینماید. روش تحقیق از نظر متُد، تاریخی و توصیفی-تحلیلی است.
فرهنگ بلخی-مروی,دشت گرگان,روابط تجاری,تأثیر و تأثرات فرهنگی
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137889.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137889_dc1a863be9b5a3f28622a047c184f550.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
8
27
2017
08
23
بررسی عوامل مؤثر در گسترش شهرهای خراسان بزرگ بین سدههای سوم تا هفتم هجری قمری
15
28
FA
منصوره
صاحبی بزاز
دکترای پژوهش هنر-دانشگاه ملی تاجیکستان-دانشگاه هنر تهران
sahebi_46@yahoo.com
احمد
تندی
استادیار دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر تهران
tondi@art.ac.ar
مباحث مرتبط با مطالعات تاریخ شهرهای ایران و بررسی علل گسترش شهرها جزء با اهمیتترین موضوعات در هر دوره تاریخی است. یکی از این موقعیتهای جغرافیایی- تاریخی، منطقه خراسانبزرگ در طول سدههای آغازین ورود اسلام به ایران است. پژوهش حاضر، در پی پاسخ برای یافتن عوامل گسترش شهرهای خراسانبزرگ در این دوره است. بر اساس یافتههای مستند، این منطقه در طول سدهای بعد از اسلام به علت داشتن شرایط اقلیمی مناسب و نیز واقع شدن در مسیرهای تجاری دارای شرایط ویژه بود. ضمن آنکه به علت همجواری با سرزمین اقوام بیابانگرد ترک، از مهمترین ثغور مملکت اسلامی محسوب میشد. از اینرو همواره از طرف حکومتها و مردم مورد توجه بود و جمعیت فراوانی را به خود جلب میکرد. میتوان مهمترین عوامل گسترش شهرهای خراسانبزرگ در طول سدههای سوم تاهفتمه.ق.، داشتن شرایط اقلیمی- طبیعی مناسب، توجه به موضوع محافظت از ثغور سرزمین اسلامی از طرف دولتها و توجه به اهمیت تجاری شهرهای سرحدی دانست. این شهرها، بر سر راههایی واقع بود که از طریق آن مردم منطقه میتوانستند با دیگر نقاط مبادلات اقتصادی- تجاری برقرار کنند. موقعیت امنیتی- اقتصادی شهرهای خراسان بزرگ در طول سدههای سوم تاهفتم ه.ق. آنچنان دارای اهمیت بود، که شهرهایی چون بخارا و نیشابور، به عنوان پایتخت انتخاب شدند و اهمیت سیاسی یافتند. روش تحقیق: منطبق بر روش توصیف،تحلیل و استنباط اطلاعات، بر پایه مطالعات کتابخانهای به انجام رسیده است. کتب تاریخی، مقالات و پژوهشهای معاصر مرتبط داخلی و خارجی جهت دستیابی به اهداف مقاله مورد بهرهبرداری قرار گرفته است.
خراسان بزرگ,گسترش شهرها,امنیت,تجارت
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137890.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137890_41e52335169a1bf52a51d4359a1390d6.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
8
27
2017
08
23
تأملی بر توصیه های ابراهیم عباسی به ابو مسلم خراسانی در آستانه قیام عباسیان در خراسان
29
40
FA
علی
ناظمیان فرد
دانشیار گروه تاریخ،دانشگاه فردوسی مشهد
movarrekh@gmail.com
با فراهم شدن موقعیت سیاسی و اجتماعی برای نقیبان و گروندگان به دعوت عباسیان در خراسان،جهت ورود به مرحله علنی قیام و مبارزه آشکار با دولت اموی، ابراهیم عباسی،امام نهضت عباسیان،آخرین توصیه های خود را با ابومسلم در میان نهاد و از او خواست تا در فضای متشنج سیاسی محل مأموریت خویش به کار گیرد و ورق را به سود عباسیان برگرداند. درست است که هر متنی در زمینه خاصی تولید می شود و ناظر به مقصود خاصی می باشد اما در نگاه اول، آن چه در توصیه های امام عباسی پررنگ جلوه می کند، تناقض آشکار برخی از گزاره ها و نبود تلازم منطقی و معنایی در میان آنهاست که از یک سو ابومسلم را به نزدیکی با قبایل یمانی فرا می خواند و از سوی دیگر از او می خواهد که در صورت امکان هیچ عرب زبانی را در خراسان باقی نگذارد. همین امر،موجب تولید گمانههای «جعلی بودنتوصیه نامه»، «خطای نسخه برداران» و یا «تشتت در آراء امام عباسی»شده است. پرسشی که این مقاله می کوشد تا برای آن پاسخی جستجو کند، این است که تناقض یاد شده چگونه پدید آمده است و چگونه می توان به رفع آن پرداخت؟ یافته های این پژوهش که بر تحلیل محتوای توصیه های امام عباسی استوار است، نشان می دهد که این تناقض، محصول تصحیف نسخه برداران از ترکیب«انساناً مریباً» می باشد که اینک در متون تاریخی به صورت « لساناً عربیاً» در آمده است. تصحیح و بازگرداندن آن به صورت نخست،تناقض موجود را رفع خواهد کرد و به گزاره های مندرج در توصیه نامه امام عباسی،سازگاری و تلازم معنایی خواهد بخشید.
ابراهیم امام,ابومسلم,توصیه نامه,تصحیف,تناقض,تلازم معنایی
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137891.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137891_5ee0edba9edee876a2421db04985e8df.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
8
27
2017
08
23
مؤلفه های دفاع غیرعامل در دژ"قلعه کوه قائن
41
54
FA
عابد
تقوی
0000-0002-9324-7170
Array
abedtaghavi@gmail.com
سامان
فرزین
0000-0001-7617-7900
Array
farzin@birjand.ac.ir
حسین
کوهستانی اندرزی
0000-0000-0000-0000
Array
hkoohestani@birjand.ac.ir
مهسا
عبداللهی
Array
mahsa.abdol@yahoo.com
در طول تاریخ معماری و شهرسازی ایران، دفاع غیرعامل به عنوان بخشی جدایی ناپذیر در روند شکلگیری و گسترش شهرها محسوب میشده است. این نوع دفاع در جهت به حداقل رساندن آسیب به نیروهای خودی درمقابل هجوم دشمن لحاظ میشده و معمولاً بدون دخالت نیروی انسانی صورت می پذیرفت. دفاع غیرعامل گونهای از ایمنسازی و دفاع از خود است، که محیط خود را بدون استفاده از سلاح و با استفاده از جغرافیا و ژئوفیزیک و ساخت اندامهای دفاعی ایمن کرده است. در قهستان قدرت اسماعیلیان از طریق استراتژی دفاعی که قلاع به ایشان میداد تامین می گشت. قلاع در قهستان با استحکام زیاد و با رعایت تمامی نکات مهم تدافعی ساخته شده است. اسماعیلیان به دلیل کمبود نیروی نظامی در تاریخ حیاتشان سعی فروان در فراهم آوردن مؤلفههای دفاع غیرعامل در حفاظت و تامین امنیت خویش کردهاند. بر اساس نتایج بدست آمده از بررسی قلعه کوه قاین که از مهمترین مکانهای استراتژیک اسماعیلیان در شرق ایران بوده است؛ استحکامات تقریبا با تسلیحات آن زمان قابل دسترس نبودهاند، تنها از یک سوی کوه دسترسی به قلعه مهیا بود، نقاط حساس در قلعه به صورت دقیق در نواحی غیرقابل دسترس تعبیه گشته است، ارتفاع کوه و حصار اجازه دسترسی مهاجمان و کمانداران را بسیار دشوار ساخته، برجهای استراتژیک در نقاط حساس و با دسترسی آسان تعبیه میگشت، ارگ حکومتی و محل زندگی حکام در آخرین جبهه دفاعی مستقر گردیده، انبارها به صورت مجزا برای هر یک از حصارها تعریف گشته است. از توپوگرافی کوه در پنهانسازی نقاط مهم قلعه استفاده بردهاند، قلعه در بهترین نقطه از دشت واقع گردیده تا دید کافی به راههای اصلی را به ساکنین میدهد، حصار و برجها از پایه و ابتدای ساخت با استحکام بالا بنا گردیده است. پژوهش حاضر از نوع روش توصیفی- تحلیل تاریخی است. همچنین در گردآوری اطلاعات، از منابع تاریخی دست اول و تحقیقات اندیشمندان معاصر بهره گرفته شده و داده های پژوهش حاصل بازدید و مستندنگاری میدانی از دژ قلعه کوه قاین می باشد.
واژگان کلیدی : اسماعیلیان,مغول,قلاع,قلعه کوه قاین,پدافند غیرعامل,قهستان
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137892.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137892_2a4e3ffe1749ec1bde541ccf50513f37.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
8
27
2017
08
23
رشد و توسعه ی شهر مشهد در دوران تیموری
55
66
FA
کورش
صالحی
عضو هیات علمی گروه تاریخ
ksalehi50@yahoo.com
راضیه
فرستاده
دانشجوی دکتری و مدرس دانشگاه پیام نور بیرجند
shadi.ferestad@yahoo.com
بابا آغاز حملات تیمور گورکانی به نواحی مختلف ایرانزمین و همچنین جنگهای خانگی و جانشینی امیرزادگان در مقاطع بعدی، به طور نسبی برخی از شهرها و آبادیهای مهم گذشته ایرانزمین، ویران شدند اما خراسان به دلیل قرار گرفتن مرکز حکومت تیموریان در آن توسط برخی از اخلاف تیمور به آبادانی گرایید و موجبات رونق بیشتر شهرهای این منطقه فراهم شد. جانشینان تیمور با ساخت بناهای عامالمنفعه و ایجاد راهها، برای پیشرفت تجارت و امنیت مسیرهای بازرگانی و ارتباط با حکومتهای دیگر پرداختند و توانستند تا حدودی خرابیهای قبلی را جبران کنند. این تحقیق در پی پاسخ به این سئوال است که علت رشد سریع شهر مشهد در دوره تیموریان چه بوده است؟ در پاسخ فرض تحقیق بر این استوار است که روند رشد سریع مشهد در دوره تیموریان به خاطر، توجه شیعیان به مرقد امام رضا (ع) و افزایش زائران و توجه خاص حاکمان تیموری به جایگاه مهم و تاریخی این منطقه بوده است. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی ترتیب یافته و در تلاش است که دورنمایی از این روند رشد و توجه حاکمان تیموری را به شهر مشهد را بر اساس مستندات تاریخی ارائه نماید. نتایج به دست آمده از این پژوهش گویای این مطلب است که شهر مشهد در دوره تیموری، رشد اقتصادی و به دنبال آن، توسعهی معماری شهری زیادی را تجربه نموده است و این مهم بستگی زیادی به گسترش امنیت و ارتباط با حکومتهای دور و نزدیک و حمایت امرای تیموری داشته و همچنین با توجه ویژهی آنان به برپایی سازههای بزرگ اقتصادی و اجتماعی و آثار باشکوه همراه بوده است.
تیموریان,مشهد,گوهرشادبیگم,معماری تیموری,اوضاع اقتصادی
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137893.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137893_d00be4e878ca695ebf416747d436f6c8.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
8
27
2017
08
23
وضعیت صنعت در خراسان و ماوراءالنهر در عهد تیموریان
67
82
FA
شهرام
فرحناکی
دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام- دانشگاه پیام نور
farahnaki@ut.ac.ir
نوشتار حاضر به بررسی وضعیت صنعت خراسان و ماوراءالنهر در عهد تیموریان میپردازد که یکی از عناصر تشکیل دهنده اقتصاد تیموریان است. در این نوشتار با اتکاء به دادههای موجود در منابع و با رویکردی توصیفی – تحلیلی، اوضاع صنایعی از قبیل نساجی، فرش، سفال، حجاری و فلزکاری در منطقه، از ظهور تیمور تا انتهای حکمرانی سلطان حسین بایقرا مورد بررسی قرار گرفته است. مقاله این پرسش اساسی را مورد توجه قرار میدهد که سیاستهای تیمور و جانشینانش چه تأثیراتی بر وضعیت صنعت و به تبع آن بر محصولات تولیدی هر یک از صنایع در خراسان و ماوراءالنهر داشته است؟ در این نوشتار، نشان داده شده است که توجه به مقوله صنعت در دیدگاه امیران تیموری، برخورداری منطقه از معادن غنی فلزات و سنگها، وجود بافت جمعیتی صنعتگر و هنرورز در این مناطق و نیز رشد چندین شهر عمده در این مناطق، مجموعهای از عوامل مؤثر هستند که منجر به رونق صنعت در خراسان و ماوراءالنهر شده است. صنایع در مناطق مذکور با تکیه بر فاکتورهای فوق و نیز قرار گرفتن در معرض سیاستهای اقتصادی امیران تیموری، دارای وضعیتی پویا گردید. لذا با رونق نسبی در اجزاء متشکل صنعت منطقه در دوره تیموریان روبروییم..
تیموریان,صنعت,خراسان و ماوراءالنهر,اقتصاد
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137894.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137894_64127dfde93250f0345bcca08745dd16.pdf
دانشگاه بینالمللی امام رضا (علیه السلام)
پژوهشنامه خراسان بزرگ
2251-6131
2717-1671
8
27
2017
08
23
تأثیر جدایی هرات بر حیاتِ اقتصادی خراسان (1313-1273ق)
83
93
FA
عبدالرحیم
جوان لاجی
کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسئول rahimjavan66@gmail.co
rahimjavan66@gmail.com
مصطفی
لعل شاطری
0000-0003-0236-8274
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد (mostafa.shateri@yahoo.com)
m.shateri@imamreza.ac.ir
عباس
سرافرازی
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
absarafrazi@yahoo.com
از جمله موضوعات مغفول در پژوهشهای معاصر، تاثیر جدایی هرات بهواسطۀ عهدنامۀ صلح پاریس (1273ق/ 1857م) بر حیاتِ اقتصادی خراسان طی سه دهه بعد از آن محسوب میگردد. هدف از این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، پاسخ به این پرسش میباشد که موضوعات اقتصادی متاثر از این افتراق چه بوده و چه ثمراتی را بر زندگانی مردم خراسان به دنبال داشته است؟ با وجود قِلَتِ منابع در این زمینه و مبتنی بر نگاهی جزئینگر و با رویکردی تحلیلی-تطبیقی، یافتهها حاکی از آن است که مهمترین تاثیر، انسدادِ مسیر تجاری شرق به غرب و بالعکس بود که در پی آن شهرهای خراسان از مزایای داد و ستدهای تجاری محروم گردیدند. همچنین کاهشِ رونقِ کاروانسراها و موقعیتهای شغلی حاصل از آن، تغییر کاربری زمینهای کشاورزی مبنی بر کشت تریاک و استقبال از تجارت این محصول و در نهایت رواج اجناسِ روسی و افزایش قیمتِ کالاها از جمله مسائل تاثیرگذار بر حیات اقتصادی خراسان در دوره زمانی 1273ق تا 1313ق محسوب میگردد. در این بین نقش سیاستگذاریهای انگلیس در راستای منافعی همچون ایجاد حریمی امن برای هند و نیز کسب درآمدهای تجاری مبنی بر انسداد گذرگاه هرات و توجه به خلیج فارس برای مبادلات، حائز اهمیت میباشد..
اقتصاد,هرات,خراسان,انگلیس,قاجار
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137895.html
https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137895_e19dff8a2320778a37a742f9e4e873d4.pdf